Қаныққан бір атомды спирттердің қасиеттері, жеке өкілдері

 ШҚО, Тарбағатай ауданы

     Ғ. Мұратбаев атындағы орта мектептің

   химия пәні  мұғалімі

 Шаяхметова Анаргүл Әменқызы                 

Сабақтың тақырыбы : Қаныққан бір атомды спирттердің қасиеттері, жеке өкілдері

Сабақтың  мақсаты:

Білімділік:   Қаныққан  бір  атомды  спирттердің  физикалық ,  химиялық

қасиеттерінің   құрылысына  байланыстылығын   түсіндіре   отырып, жеке өкілдеріне тоқталу, олардың маңызымен  зияндылығын оқып үйрету.

Дамытушылық:Спирттер  туралы  білімдерін  жетілдіре  келе ,іскерлік

дағдылары  мен қабілеттерін дамытып ,  білімге деген   қызығушылығын,  өз  бетімен

жұмыс     істеу дағдыларын   арттыру.

Тəрбиелік:  Өздерінің   қабілет,мүмкіндіктерін  ажырата   келе ,ізденіспен

еңбектеніп ,  жеке   тұлға екенін  сезіне  білуге  үйрету .

Сабақтың көрнекілігі:деңгейлік  тапсырмалар,   интерактивті  тақта, слайд, таратпа материалдар

Сабақтың түрі :   Аралас

Сабақтың   əдісі : Деңгейлеп  оқыту,  тест, жеке, дамыта   оқыту,  баяндау.

Сабақтың жүру барысы

І .  Үй тапсырмасын тексеру

« Қаныққан бір атомды спирттердің  жіктелуі, табиғатта кездесуі,  алу жолдары »

«Ой қозғау»

• Стандартты деңгей

Көмірсутек класы         Жалпы формуласы         Гибридтену          Валенттік бұрыш

Алкандар                                   C_nH_2n+2                                       SP³                             109⁰ 28

Алкендер                                     C_nH_2n                                        SP²                                   120⁰

Алкадиендер

Алкиндер

Арендер

Спирттер

 

• Спирттер дегеніміз не? (слайдта көрсетілген)
• Спирттердің жіктелуі
• ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттердің аталуы
• Бір атомды спирттердің гомологтік қатары
• Спирттердің изомериясы және номенклатурасы

1. Деңгейлік    тапсырмалар

І -деңгей

1) Қайсысы  бір атомды   спирттерді    өнеркəсіпте алудың жолы емес .

а)Көмірсутектердің моногалоген туындыларын  сілті  қатысында    гидролиздеу.

б)Құрамында  қанты  бар заттарды    ашытқы  ферменті  қатысында  ашыту .

в)Альдегидтерді   тотықсыздандыру .

г)Этиленді  көмірсутектерді  гидратациялау.

2) Кетонды  тотықсыздандырғанда    спирт түзіледі.

А) біріншілік спирт                  б) екіншілік спирт              в) түзілмейді

ІІ -деңгей .

1) Пропил  спиртін   көмірсутектердің  моногалогентуындысын  гидролиздеп

алудың реакция   теңдеуін  жаз.

Ш — деңгей

2) Реакция   нəтижесінде алынған  спирттің  атын атап ,  нешіншілік  спирт   екенін

жаз.                                                           О

СН₃—  СН₂ — С                        СН₃-СН₂-СН₂-ОН

Н

ІІІ  деңгей

1) 1-бромпропаннаң   спирт  алудың  реакция  теңдеуін   жазып , алынған   спиртті

халықаралық  жүйе бойынша  ата.

2) 33,6 литр  / қ.ж/  этиленді   гидратациялағанда   түзілетін    этанолдың   массасын

есепте .

 

2-тапсырма. Атауын тап

Спирттерді атап берілген кестені толтырыңыз.

Формуласы	Халықаралық жүйе бойынша атауы	Басқаша атауы
СН3-ОН	Метанол	Метил спирті
СН3-СН2—ОН	Этанол	Этил спирті
СН3-СН2— СН2 — ОН	Пропанол	Пропил спирті
СН3-СН2— СН2— СН2-ОН	Бутанол	Бутил спирті
СН3— СН2— СН2— СН2— СН2-ОН	Пентанол	Амил спирті

 

3 – тапсырма Спирттердің алынуы (реакция теңдеуін жаз)

1.

2.

3.

4.

ІІ .Жаңа сабақты  түсіндіру

1. Физикалық қасиеттері Қалыпты температурада С10 –ға дейінгі спирттер сұйық заттар, С11 бастап қатты заттар. Алғашқы үшеуі   сумен кез келген мөлшерде араласады, молекулалық массасының артуына қарай сұйық спирттердің суда ерігіштігі төмендейді.

б-   б+

2/ Құрылысы:         С₂Н₅ОН         ( С₂Н₅ОН) n                        Н₃С-  Н₂С-  О —  Н                                       С₂Н₅ —  О …  Н —  О …  Н – О            сутектік  байланыс (5  ккал )моль

 

Н            С₂Н₅        С₂Н₅

Спирттер полюсті қосылыстар.

ХИМИЯЛЫҚ ҚАСИЕТТЕРІ

б+   б-                б-   б+

Н₃С —  О – Н                        С        О    жəне О        Н    ( полюстілігі  жоғары)

Оттектің жұп электрондары спирттерге электрондонорлық  қасиет береді.

І.   «ОН»   тобындағы   сутек  арқылы жүретін   реакциялар

Спирттер индикаторға әсер етпейді. Гидроксил тобындағы сутек атомы әлсіз қышқылдық қасиет көрсетеді, қозғалғыш келеді, орынбасу реакциясына түседі.

1) Белсенді  металдармен

2С₂Н₅ОН + 2N а          2С₂Н₅ОNа + Н₂

Натрий этилаты

 

( алькоголяттар)С₂Н₅ОNа + НОН              С₂Н₅ОН +N аОН   / гидролиз /

2) Карбан қышқылдармен  / этерификация /

н+, t

С₂Н₅О[Н] + [ НО]ОС —  СН₃             С₂Н₅О —  ОС-СН₃ + Н₂О

Сұйық(С1-С10)      Қатты (С11бастап)  Судаериді  (Mr  төмен )

Қаныққан бір атомдыспирт иісі бар сұйық . Индикаторға   əсер  етпейді.

 

ІІ .  1) Галогенсутектермен

к Н2 SО4

С₂Н₅ОН + НВr                  С₂Н₅Вr+ Н₂О

2) Дегидратация

а)  t0төмен  / молекула  аралық/

к Н2SО4 t0<140 0С

С₂Н₅ОН + НО —  С₂Н₅                                     С₂Н₅-ОС₂Н₅ + Н₂О

диэтилэфирі

жай эфир

ə) t0 жоғ  / молекула  ішілік /

к Н ₂SО₄ t⁰>140 ⁰С

С₂Н₅ОН                                        СН₂ = СН₂+Н₂О

Этилен   алкен

б) 2- шілік,3-шілік спирттер  суды   жеңіл бөледі .

ІІІ.   Тотығу    реакциялары.

1) тотықтырғыш  ( СuО,  К2Сr2О7 + Н2SО4)  əсері

[ О]

О

 

а)  СН₃ —  СН₂—  ОН                     СН₃—  С

[О]                               Н сірке альдегиді

ə)  СН₃ -СН — СН₃                  СН₃ —  С —  СН₃

ОН                                        О

екіншілік                                               ацетон    ( кетон)

2) СuО-тотығуы  / сапалық  реакция/

t

О

а)  СН₃ —  СН ₂—  ОН + СuО             СН₃ —  С         + Н₂О + Сu ¯

қара                                 Н                   қызғылт

иісі альдегид

 

KMnО4

О

ə/  СН₃ —  СН₂ —  ОН                         СН₃ —  С     ОН қышқыл

3) Жануы:  С₂Н₅ОН + 3 О₂                2 СО₂  + 3 Н₂О + Q

ІІІ.  Пысықтау

Тренинг ойыны  ( сенесің бе , сенбейсің бе ?)

1. Спирттер суда ерігіштігі  молекулалық  массасына   байланысты   болатын

сұйық ,қатты заттар .

2. Қ.t⁰ мен б.t⁰  -сəйкесті    көмірсутектерден   жоғары,  себеп  молекулааралық

сутектік  байланыс болады.

3. Спирттер полюссіз қосылыстар.
4. Спирттер күшті қышқылдар, индикаторға   əсер  етеді.
5. Белсенді металдармен орынбасу реакциясына түсіп,  алкоголяттар  түзеді .
6. Карбон қышқылдармен əрекеттескенде күрделі эфир түзеді .
7. Дегидратация реакциясы t⁰  байланысты  жүреді ,   t⁰ >140⁰С  болса  алкендер

түзіледі.

8. Дегидратация реакциясы 2-шілік, 3- шілік   спирттерде    қиын жүреді .
9. Тотықтырғыш əсерінен түрліше тотығып бірде альдегид ,  бірде кетон түзеді .

10.Біріншілік  спирттерге    сапалық   реактив   СuО,  реакция   белгісі   өткір  иіс,

қызыл    түсті тұнба.

11.Спирттердің бəрі  көгілдір жалын  мен күйе  түзе  жанады.

12.Спирттер галоген сутекпен    əрекеттескенде    алкен түзіледі.

Жауабы:

1  иə , 2 иə , 3 жоқ, 4 жоқ, 5 иə , 6 иə ,  7  иə , 8 жоқ, 9 иə , 10  иə    11  жоқ 12  иə .

ІҮ.  Білімді бекіту :

Деңгейлік тапсырмалар

І  деңгей

1)  Спирттер …   жəне    …    агрегаттық  күйде болады.

2) С1-С10  аралығындағы спирттер    …,     ал    С11 бастап     ….       заттар

3) Спирттердің  молекулалық  массалары   өсуіне   қарай  суда   ерігіштігі  …,     ал

балқу,   қайнау    температуралары …,    себеп  спирттерде    молекулааралық     … байланыс   болады.

ІІ  деңгей

1) Спирттер   полюсті қосылыстар,себебі  О-Н пен С-ОН   арасындағы байланыстар :  а)  полюсті    б)  полюссіз      в)  сутекті

2)     О        Н   байланысының   полюстілігі     С        О   байланысына  қарағанда:

а)  кем        б)  жоғары        в) тең

3) Спирттер   белсенді  металдармен қышқыл  түрінде   əрекеттеседі,себеп:

а)  «ОН»  тобындағы   «Н»  қозғалғыш

б)көмірсутек  радикалындағы   «Н»   қозғалғыш

в) «Н»  атомына    байланысты емес .

ІІІ деңгей

1) Пропил  спиртінің   бромсутекпен   əрекеттесуінің   реакция  теңдеуін   жазып  ,

түзілген  затты   атау .

2) Сірке  қышқылының   метил  эфирін   алудың  реакция   теңдеуін   жазып ,   бұл

спирттердің   қандай  затпен    əрекеттесуі ?

3) Бір спиртті   дегидратациялағанда   пропен түзіледі,  реакция теңдеуін  жазып ,

қай спирт екенін  атау

 

Ү.  Үйге тапсырма :  §8.3 №7, 10, 11, 12, 13

ҮІ.  Бағалау үшін бағалау кестесі   жүргізіледі