Темір және оның қосылыстары

Батыс Қазақстан облысы Жаңақала аудандық білім беру бөлімінің «Д.Нұрпейісова атындағы жалпы орта білім беретін мектебі» коммуналдық мемлекеттік мекемесі химия пәнінің мұғалімі Мұхамбеталиева Элеонора Зайдуллақызы

Cабақтың тақырыбы: Темір және оның қосылыстары.

Сабақтың мақсаты:

1. Білімділік: Периодтық жүйедегі орны  бойынша  темір  атомының  құрылысы, қасиеттері, қосылыстары, күнделікті  өмірде  қолдану  салаларымен  таныстыра  отырып,  алған  білімдерін жадында  сақтау,  ойлау  қабілетін  дамыту, тіл  шеберлігін, білімге  құштарлығын, дүниетанымдық  көзқарасын  арттыру.
   2.Тәрбиелік: Химия  пәні  талап  ететін ұқыптылыққа, төзімділікке, ұйымшыл-дыққа, жауапкершілікке тәрбиелеу.
2. Дамытушылық: Химиялық заттармен   жұмыс  іcтей  білу  дағдысын  дамыту, өмірден  көрген  деректерді  пайдалана  білуіне   және  шығармашылық-пен  жұмыс істеуге  дағдыландыру.

Сабақ типі: Жаңа материалдарды меңгеру

Өтілу  әдістері:  СТО.   Сұрақ – жауап, Венн диаграммасы, кубизм,

                          топтастыру әдістері

Көрнекіліктер: периодтық жүйе, кестелер, таблица, интерактивті

                          тақта, слайдтар

Сабақ  жоспары.

І. Қызығушылықты ояту  (сыныпты  2  топқа  бөлу)

ІІ. Мағынаны  тану .   (Мәтінмен  жұмыс)

ІІІ. Ой толғаныс (бекіту  тапсырмалары)

І  тапсырма

І  топ тасырмалары. Алюминйге  сипаттама .

1. Алюминийдің периодтық  жүйедегі  орны,  атом  құрылысы  және  қасиеттері,  қолданылуы  арасындағы байланысты  көрсету.
2. Аюминийдің физикалық  және  химиялық  қасиеттерін  жазу .
3. Есептер шығару  жолдарын  тексеру .

ІІ  топ тапсырмалары . Графиктік  диктант.   — иә; + жоқ .

1. ІІІ топтың негізгі  топшасында орналасқан  металл
2. Сілтілік металл
3. Тотығу дәрежесі (+3)
4. Жер қыртысында ІІІ орында .
5. Қатты металл
6. Су бетінде  жүгіреді .
7. Оксидтік формуласы . Алюминий екі  о үш
8. Гидроксидті формуласы .Алюминий о аш үш
9. Мыс+ магний —- дуралюмин
10. Ауада  жемірілуге  ұшырайды .
11. Иодпен  әрекеттеседі .
12. Табиғатта кездесетін  минералы  пирит  деп аталады .
13. Ауада керосинде  сақтайды .
14. Жіңішке  сымға  және қағазға  оңай  айналдырады .
15.  Атом құрылысы  бойынша  үш қабатты электрон түзеді 

ІІ тапсырма. Массасы 15,2 г  хром (ІІІ) оксидінің  алюминиймен  тотықсыздандыр-ғанда 9г  хром  түзілген.  Хромның  теориялық  мүмкіндікпен  салыстырғандағы   шығымын  көрсетіңдер.

ІІ    Мағынаны тану. Мәтінмен  жұмыс.

  Жаңа сабақ жоспары: 

1.Темірдің  ашылу  тарихы.

2.Темірдің жалпы сипаттамасы.

3.Темірдің  физикалық  және  химиялық   қасиеттері .

4.Темірді алу әдістері.

5.Темірдің  қосылыстарының қолданылуы .

6. Темірдің биологиялық маңызы .

Темір десек біздің көз алдымызға шойын мен болат келеді «Жер бетінде темір жойылып кетсе, не болады деп елестетсек, көшелерде сұмдық көрініс, темір жолда, поездар да, машиналар да жоқ,  көпірлер үйіндіге айналған,өсімдіктер семіп, өле бастаған. Адам денесіндегі 3г темір жойылса,  тіршілігін тоқтатып, өліп қалар еді.», бұл кіріністі суреттеген, темірдің маңыздылығын айтқан атақты минералог, академик  А.Е.Ферсман.

Темірдің ашылу тарихы:

Месопотамия өркениетті метеориттік темірді білген, олар б.з.д. ІІІ мыңжылдықта темірді қолданып оны «аспаннан түскен от» деп атаған. Оның құймасынан қару-жарақ, әсемдік бұйымдар жасаған. Египет фараоны ІІ Рамзес хеттер патшасына (б.з.д. 2500 жыл) жазған хатында кендерді тотықсыздандыру арқылы темір алу туралы мәліметтер бар. Жер бетінде темір алтыннан да бағалы болған уақыттар болды. “Темір ғасыры” деген терминді ғылымға ХІХ ғасырдың басында дат ғалымы Томсен енгізді. Бұл темір металлургиясы дами бастаған кез. Әйгілі Дамаск болаты Шығыста тіпті Аристотель (б.з.д. ІҮғ) кезінде жасалған. Болат қылыш жасау құпияда сақталып келді.

Химиялық қасиеттері

2Fe + 3CL ₂=- 2FeCL₃                         2 Ғе + S = FeS

Қыздырылған  темір тотқағы (ҒеО ∙ Ғе₂О₃) түзіп жанады:

2Fe + О₂ = Ғе₃0₄(Ғе0∙ Ғе₂О₃)

Құрғак атмосферада темір қорғаныш оксидтік кабыкшамен капта­лады. Осылай тоттанбайтын карайтылған болатты алады.Қыздырылған темір су буымен өрекеттеседі:

Ғе + Н₂О = ҒеО + Н₂

Ылғал ауада темір тотығу өнімінін қоспасы (оксидтер мен гидроксидтер) тотпен қапталады.

4Ғе + 6Н₂О + ЗО₂ = 4Ғе(ОН)₃

Ғе + 2НС1 = ҒеС1₂ + Н₂

Концентрлі азот жөне күкірт кышкылдарьшда темір енжарлана-ды, өйткені ерімейтін косылыстардың корғаныш кабыкшасымен кап­талады.

Ғе + CuCL₂ = FeCL₂ + Си

Темірдің маңызды қосылыстары. Темірге т\д +2 жөне +3 косылыстар тән: ҒеО,.Ғе(ОН)₂, Ғе тұздары, Ғе₂О₃,Ғе(ОН)_3,

Ғе (ІІІ)түздары

ҒеО — қара түсті ұнтак, суда ерімейді. Негіздік қасиет көрсетеді:

ҒеО + H₂SO₄ = FeSO₄ + Н₂О

Ғе₂О₃ — күрең, коңыр үнтак, суда ерімейді. негіздік

қасиет Ғе₂О₃ + 3H₂SO₄ = Fe₂(SO₄)₃+ ЗН₂О

Бірак жоғары температурада ол екідайлы оксидтер сияқты

   Ғе₂О₃ + СаО =Са(ҒеО₂)₂ калышй ферриті

Кальций ферриті цемент өндірісінде түзіледі.

500 °С

Ғе₂О₃+ 2NaOH    →   2NaFeO₂ + Н₃О

натрий ферриті

Темір тұздарының кұрамында күшті қышқылдар Ғе²⁺, Ғе³⁺ суда гидролизденіп, қышқыл орта түзеді:

Ғе²⁺ + Н₂О <2 ҒеОН⁺ + Н⁺ Ғе³⁺ + Н₂О <± ҒеОН²⁺ + Н⁺

Темір гидроксидтері

сөйкес тұздарын сілтілермен өрекет-

Ғе SO₄ + 2КОН = Ғе(ОН)_а↓+

жасылдау түсті

Ғе(ОН)₂ +2HNO₃ = Fe(N0₃)₂ + 2H₂0

ҒеС1₃ + 3NaOH — Ғе(ОН)₃ ↓+ 3NaCl

қызыл коңыр

2. Темір (III) гидроксиді әлсіз екідайлы t концентрлі сілтілерде ериді;

Ғе(ОН)₃ + 3HNO₃ = Fe{NO,)₄ + ЗН„О

Ғе(ОН)₃ + NaOH = NaFeO₂ + 2Н.0 натрий ферриті :

2Ғе(ОН)₃ = Ғе₂О₃+ ЗН₂О

темір (II) гидроксиді тұраксыз, да оттекпен баяу тотығады.

Темірдің  биологиялық  маңызы

Адам денесінде темір құрамы 3-7 гр дейін (ткань, қан, ішкі органдарда) болады. Темір  біздің организмге тамақ арқылы келеді

Ересек адамның тәулік қажеттілігі 11-30 мг құрайды.

Бұлшықет белогы – миоглобин, құрамында Fe+3 катионы етке  қызғылт түс береді. Қан белогы – гемоглобин, құрамында Fe+2 катионы, қанға қызыл түс береді, сүйек кемігінде түзіледі.

Темір барлық жасыл өсімдіктер құрамына кіреді, хлорофилл түзуге, тыныс алуға қатысады

ІІІ .  Ой толғаныс

тест тапсырмасы .

1.Қанға  қызыл  түс  беретін  химиялық  элемент : 

А) темір    ә)  мыс б) калий

2. Меккедегі темірдің қалқып тұруы неге  байланысты .

А) қаттылығына   Ә) магниттілігіне

3. Өте ертеде сақтар  темірді   не үшін  пайдаланған 

А) тұрмыстық бұйым ретінде ,ә) қару жасауға 

4. Темір периодтық жүйеде қай топта орналасқан

а) VIII  топ, негізгі топша;     ә) VIII  топ, қосымша топша топша;

5. Темір қандай валенттілік көрсетеді?

а) ауыспалы;                     ә)тұрақты

6. Темір атомының сыртықы энергетикалық деңгейінде неше электрон болады? а)2 электрон; ә)  3 электрон
7. Метиорид құрамында темір бар ма? а) бар; ә) жоқ
8. Темір металдардың ішінде таралуы жағынан қай металдан кейін тұр? а) мыс ә) аллюминий

Брейн-ринг (жаңа сабақты пысықтауға арналған сұрақтар).

1. Темірдің реттік нөмері (26)
2. Темірдің салыстырмалы атомдық массасы қанша? (56)
3. Темір қандай металл (ақ, сұр)
4. Темірдің периодтық кестедегі орны: (VІІІ қосымша)
5. Темірдің валенттілігі ( ауыспалы: +3, +2)
6. Темір құймаларының бірі (шойын)
7. Темірдің маңызды қосылыстарының бірі ( пирит)
8. Темірдің негзгі қасиеті ( магнитті)
9. Метеорит құрамындағы темір бұйым жасауға жарай ма? ( жоқ)
10. Қазақстандағы темір кені өндірілетін қала ( Теміртау)

 

 

 

 

Венн диаграммасы бойынша алған білімдерін қорыту

 

Алюминий                                                                                          темір

 

Кім жылдам ?”  (берілген формулалардың индекстерін қойып шығу қажет)

 

FeCI	Fe	FeCI
Fe(OH)	FeO	Fe(OH)
FeO	FeSO	FeO

 

 

 

Үйге  тапсырма:    § 7,4 оқу;  § 7,5 оқу. №5 есеп. 200 бет