Мектептегі бағыттау сабақтарында жобалау әдісін пайдалана отырып оқушылардың біліктілік, бәсекелестік қабілетін арттыру

Оңтүстік Қазақстан облысы

Қазығұрт ауданы

Дарын мектеп- интернатының ұстазы

Нарботаева Балжан Қасымқызы

Мектептегі  бағыттау сабақтарында жобалау әдісін пайдалана отырып оқушылардың біліктілік, бәсекелестік қабілетін арттыру

Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырым-дамасына сәйкес жас ұрпаққа білім беру ісінде оның жеке-даралық ерекшеліктеріне мейілінше мән бере отырып, бейіндік оқыту жүйесі іске асырылуда. Қазіргі қоғамның маңызды проблемаларының бірі – бұл құбылмалы әлеуметтік және экономикалық жағдайда өмір сүріп қана қоймай, болып жатқан құбылысқа белсенді әсер ете отырып, оны жақсартуға бейім тұлғаны қалыптастыру болып отыр. Мұндай тұлғаға – шығармашыл, белсенді, әлеуметтік жауапты, жақсы дамыған интеллект иесі, жоғары білімді, кәсіби сауатты болу талаптары бірінші кезекте тұрады. Осыған орай, баланың дамуындағы маңызды рөлді мектеп атқарады. Мектеп оқушыларының жеке тұлғасын қалыптастыру мәселелері білім мен тәрбие беру тұжырымдамасында негізгі орын алады. Сонда: «Жеке тұлғаның қалыптасуы-үздіксіз күрделі процесс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде қарап, оның өзіне тән санасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті бар екенін ескеріп, балалар мен жастардың білімге, ғылымға ықыласын арттыру, олардың ақыл-ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамытып, оны қоғам талабына сай іске асыруға көмектесу»,- деп атап көрсетіліп, мектеп алдындағы міндеттердің бірі етіп қояды. Білімді де білікті, салиқалы да парасатты, жан-жақты жетілген жеке тұлғаны тәрбиелеу мемлекеттік маңызды іс.Бейіндік оқытудың негізгі мақсаты — жеке білім беру траекторияларын оқушыларда жүзеге асыру, оқушылардың отбасында, аймақтық ортада әлеуметтенуі, орта және жоғарғы білім алуға дайындау үшін оқушылардың жалпы білім беру бағдарламасындағы жекелеген пәндерді тереңдетіп оқу мүмкіндігін қамтамасыз ету.Инновациялық технологиялар мен дәстүрлі оқытуды ұштастыра отырып оқыту жемісті нәтиже беретініне көз жеткізіп отырмыз. Сондай тәсілдердің біріоқытудың жобалау әдісі білім алушылардың сауаттылығын арттыратындығына сенімдімін. Негізінен жобалау әдісі 20 ғасырдың басынан басталады. Бұл әдістің ғылыми негізін қалаушылар:  Д. Дьюи, Девей, Килпатрак, Снедден, Ричардс.Жобалау идеясы, жобалау әдісі ең алдымен жалпы білім беретін мектептер мен жоғары оқу орындарындағы дәстүрлі оқытуға қарсы бағытталған бағдарлама ретінде қарастырылды, алайда бүгінгі көзқарас өзгеше[1].

Бағыттау сабақтарының мақсат-міндеттеріне қол жеткізу барысында жобалау әдісі таптырмас оқыту тұрі болып табылады. Жобалау әдісі- оқу үрдісін ерекше етіп тұратын кешенді оқыту  тәсілдері жиынтығы. Бұл әдіс — оқушыларға әрекеттерін  өз бетінше жоспарлауға, ұйымдастыруға және бақылауға мүмкіндік береді.

Бұл технологияда жобаға оқушылардың қызығушылығын туғызу басты қиындық болып табылады. Сондықтан жобаның маңызын түсіндіру жұмыстарын жүргізу керек болады.

Бұләдісті қолданғанда балалар тек қана өздерінің іс- әрекеттерін жоспарлауды ғанақоймай, сол жоспарларын жүзеге асыру үшін жаңа әдіс тәсілдерді ойлап табады,бірнеше саладан алған білімдерін бір міндетті шешуге қолданады, табылғаннәтижелерді талдап, болжаммен салыстырады. Осы талдаудың нәтижесі арқылыжаңа міндет қояды. Жауапкершілікке тәрбиелейді, бастаған істі аяқтауға баулиды.Аталған әдіс бала жаратылысына тән: білуге құмарлық, байқау жасауға талпыныс, өзінше эксперимент жүргізу сияқты бала әрекетіндегі жеке қасиеттерін ашуға жағдай жасайды.Жоба тапсырмаларын орындау үстінде көбінесе оқушылар жұптасып, немесеүш-үштен бірігіп, немесе шағын топпен жұмыс істейді. Табысқа жету ұжымдағыәрбір мүшенің тілдік қатынасқа құрылған жоба тапсырмаларын дұрыс орындауына және ұжымның жаппай ұйымшылдықпен жұмыс істеуіне байланысты. Жобада оқытушы сарапшы, үйлестіруші немесе қосымша мәліметтерді беруші рөлін атқарады. Бұл технологиялық оқудағы мұғаліммен оқушының іс-әрекеті түбегейлі өзгереді.

Оқушының іс-әрекеті: Мұғалімнің іс-әрекеті:
-Оқушы-оқыту субъектісі. -Жеке тұлғаға қарай бағытталған ұсынушы, нақты мақсат қоюшы.
-Мақсатқа дербес өз іс-әрекетімен жетуші белсенді субъект. -Бағыт-бағдар беруші, кеңесші.
-Өзін-өзі және бір-бірін оқытушы. -Оқушының жетістігін құптаушы.
-Өнерпаз, жасампаз еңбектің иесі. -Ынталандырушы, мақсат қоюшы.
-Өз ізденісімен табысқа жетуші шығармашылық тұлға. -Мақсаттарға жетелеуші.

Жалпы жобалау белгілі бір қасиеттеріне қарай топтастырылады және оларға қойылатын шарттар мен талаптарына сай келеді, атап айтсақ төмендегідей
типтегі жобаларды ұсынуға болады:
1. Демонстрациялық жобалау;
2. Зерттеушілік жобалау;
3. Шығармашылық жобалау;
4. Рольді – ойындық жобалау;
5. Ақпараттық жобалау;
6. Үйретуші жобалау;
7. Моножобалау;
8. Пәнаралық жобалау;
9. Тәжірибелі және бағдарлы жобалау;
10. Қысқа мерзімді жобалау;
11. Ойын жобалауы [2].

Жобалаудың құрылымы:
— нақты нәтиже шығару жобасы;
— нақты мәселенің талдауы;
— нақты уақыт белгілеу;
— жұмыс жүргізу жобасы;
— нәтиже шығару [2].

Жобаны орындау мынадай кезеңдерден тұрады:

І –кезең. Жобалық тапсырманы, тақырыбын құрастыру. Жобаның тақырыбын жіктеп бөліп, оларды оқушылар арасында бөлу.

ІІ –кезең. Шығармашылық топтар құру, топтағы оқушылар өзара үйлесімді жұмыс істеуі үшін олармен ұйымдастыру жұмыстарын жүргізу.

ІІІ –кезең. Зерттеу жұмысына материалдар дайындау. Жауап берілуі тиіс сұрақтарды тұжырымдау, командаларға тапсырмалар, қажетті әдебиеттерді таңдау.

ІҮ –кезең. Оқушылардың жобаны орындауы. Мұғалім оқушылар жұмысын үйлестіреді, кеңес береді, олардың іс-әрекетін көтермелеп отырады. Оқушылар іздеу, тану жұмыстарын орындайды.

Ү –кезең. Нәтижелерді шығару, нәтижелерге нақтылы жағдайға сәйкес ішінара түзетулер жасау.
ҮІ –кезең. Жұмыстар қортындысымен жұртшылықты таныстыру (презентация). Мұғалім экспертизалық жұмысты ұйымдастырады. Мысалы эксперт ретіндежоғарысыныпоқушыларыннемесеата-аналардышақыруғаболады.

ҮІІ –кезең. Орындалғанжұмыстыталдау, бағалау (рефлексия). Мұғалімбалалардыңіс-әрекетінпедагогикалықтұрғыдабағалайды, балалардыңынтасынескереді[3].

Аталған соңғы кезеңде біздің жоғарыда айтып өткен басты қиындығымыздың шешімін табу үшін бағалаудың рейтинг әдісін ұсынғалы отырмын. Бұл бағалау түрі оқушыларды бәсекелестікке итермелеп, біліктіліктерін арттыруға көмектесетініне тәжірибемде көз деткіздім.

Рейтинг, рейтингтік бақылау (Rating — класс, разряд, дәреже, баға, қоғамдағыорныдегенсөзінен алынған). Рейтинг (ағылш. ratіng) —белгілі бір объекттің маңыздылығын сипаттайтын реттік нөмірнемесе сан, мысалы жоғарыоқуорындарында студент білімінбағалаутәсілдерініңбірі. Тура осы тәсілді мектеп қабырғасында пайдалануды бастасақ оқушыны ынталандыру мәселесінде онша қиындық тумас еді деп ойлаймын. Себебі баға оқушының негізгі мативаторы болып табылады. Егер оған қоса білім бәсекелестігін туғызғымыз келсе рейтинг тәсілі тамаша шешім болып табылады. Бағыттау сабақтарында  құрылған жобалардыңнәтижелерінеорай әр екі апта сайын өзгеріпотыратын жеке бір сынып оқушыларының білім деңгейінің көрсеткіші.

Рейтинг саны мен мазмұны, олардыңәрқайсысындатеориялыкжәнетәжірибелікбөліктерінің ара қатынасы, оқушыныңпәндікбілімдермен де және оны қолданутәсілдерімен де ісіболады, сондықтан рейтинг бойыншабақылаумазмұнды, іс-әрекетсипатындажәнеаралас (материалдыоқудың, эксперименттіорындадыңнемесе есепшығардың) болады. Рейтингтібақылауоқытужәнекерібайланысжасауқұралыболыптабылады, мотивациялықжәнетәрбиелікқызметтііскеасырады, өзін-өзібағалаужәнеөзін-өзібақылауісәрекетініңдағдысын дамытып,қалыптастыруғаәкелетінжүйелібақылау.

Рейтинг бойынша оқушыныңбағыттау сабақтары барысындағыәрбіреңбегіне балл қойылыпотырады. Екіншіапта соңындаоқушыбіліміоныңжинағанбалынаорайбағаланады және арнайы тақтаға оқушылар тізімі ілінеді. Тізім ең жоғары балл жинаған оқушы аты-жөнімен басталып өсу ретімен орналаса келе ең төмен жинаған оқушымен аяқталады.

Рейтинг төмендегі критерийлер мен дескрипторлар бойынша бағаланады

Критерийдіңмазмұны:

Критерийлер		Дескрипторлар
0-25	Білужәнетүсіну	Жекелеген  сыныптар  мен пән көлемінде оқубағдарламасымақсатынасәйкескелетіннақтыфактілерді, ақпараттаржәне сипаттамаларды білужәне жаңғырту. Алынғанақпараттыталдау, қайтажаңғырту, болжаужасауарқылытүсінгендігінкөрсетебілу.
26-50	Қолдану	Бұрыналғанақпараттар менбілімдерінжаңанемесетанысемесжағдайлардажәнеконтекстердеқолдану, пайдалану. Білгенін, түсінгенін, дағдыларынсабақбарысындақолдануарқылыкөрсету. Әрсыныптарменпәндеркөлеміндеоқубағдарламасыныңмақсатынасәйкескелетінбілімдерінқолданудыкөрсетудіңжолдары: практикалықжұмыс, диаграммаларменжұмыс, кескінкартадажұмысжасайалуы, есептершығару, жобалар, мәселенішешу жәнежаңанәтижелеройлаптабуболыптабылады.
51-75	Сыни ойлау жәнезерттеу	Білім  көзіненалғанақпараттардыталдау, синтездеу, бағалау арқылы пікірлер қалыптастыру. Жекелегенсыныптарменпәндеркөлеміндеоқубағдарламасыныңмақсатынасәйкескелетінақпараттар меннәтижелердіжинақтайалужәнеолардыталдайалуқабілеттілігінкөрсету. Ұсынылғанболжамдардыдұрысақпараттаржинақтаужәнедеректердіпайдалануарқылы зерттеп, бағалап, өзбетіменқорытындыжасау. Әрсыныптарменпәндеркөлеміндеоқубағдарламасыныңмақсатынасәйкескелетінжасалғанқорытындыжайындаойқозғауқабілеттілігінкөрсету.
76-100	Коммуникация жәнерефлексия	Әрсыныптарменпәнкөлеміндеоқубағдарламасыныңмақсатынасәйкескелетінақпараттар, фактылар мен    ойларын, пікірлерінауызшажәнежазбашаұсыну. Басқаадамдарұсынғанақпараттытыңдапжәнесәйкесіншежауапқайтараалуқабілеттілігін, басқаадамдардыңкөзқарасын қабылдайотырып, өзкөзқарасын  түсіндіруарқылыортақойға келу. Айтылған ойларды, пікірлерді, оқиғалардыойелегіненөткізуарқылышешімқабылдаунемесеойтолғаныснәтижесіндеіс-әрекетжасау.

Мұндайбағалаукезіндеөзіңдібасқаадамменсалыстырушарты жоқ, сондықтанкритерийтүрлерібойыншамүмкіндігіңдібағалап, жетістіккежетужолдарынқарастыру.

Рейтинг арқылыбағалаутехнологиясыоқушыбойындағыөзін-өзібағалау, өзіс-әрекетінебағаберу, біліктілікке, бәсекелестікке, жауапкершілік қабілетініңдамуынаықпалетеді. Бұл бағалаужүйесібұрынғыбағалауғақарағандақалыптастырушыжәнежиынтықбағалауменерекшеленеді. Жобалау әдісі осымүмкіндіктердііскеасырутүрлерінжақсартумүмкіндіктерінанықтауғабағытталған болса, рейтинг арқылыбағалаумақсаттыбаға қоюжәнесертификаттаунемесеоқытудыңалғажылжуынтіркеуүшіноқытуқорытындысыншығаруүшінқажет.

Мамандандырылған «Дарын» мектеп-интернатының  2014-2015 жылғы сәуір айындағы 7 «а» сынып оқушыларының физика пәні бойынша тапсырмалар нәтижесі

	Оқушының аты — жөні	Ауызша	Үй тапсырмасы	Жазбаша тапсырма	Практикалық тапсырманы орындауы	Жалпы жинақ қоры
1	Арызбек Аяулым	20	20	50	10	100
2	Ибадулла Арайлым	20	20	50	10	100
3	Бейсебай Аяжан	20	20	50	10	100
4	Кадирова Аида	20	20	50	10	100
5	Ахмет Айзада	19	20	50	10	99
6	Зұлыпхарова Бағила	19	20	49	9	97
7	Абдымутал Мүсіралі	18	20	49	9	96
8	Күзербай Лаура	18	19	49	8	94
9	Байдулла Аружан	19	19	48	8	94
10	Датхабаева Әсем	15	18	48	8	89
11	Аббаз Азат	15	10	47	7	89
12	Нүридин Нұрасыл	16	15	45	7	83
13	Нұрмат Жасмин	14	15	45	7	81
14	Қиянтай Жансұлу	15	12	44	7	78
15	Ермекбай Дина	15	13	43	7	78
16	Оңғар Бегзат	15	15	40	6	76
17	Оразбек Нұрбосын	15	14	40	6	75
18	Тұрлыбай Дәулет	10	12	40	5	67
19	Ұзақбай Бақберген	10	15	40	3	68
20	Шымкентбаев Тұрарбек	10	18	30	4	62

 

 

Әдебиеттер

1. Полат Е.С. Типология телекоммуникационных проектов. Наука и школа-№ 4, 1997
2. Орысша-қазақшатүсіндірмесөздік: Педагогика / О 74 Жалпыредакциясынбасқарған экономика ғылымдарыныңдокторы, профессор Е. Арын — Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2006. — 482 б.
3. Мұғалімгеарналғаннұсқаулық. Екінші (негізгі) деңгей.