Қазақ телевидениесіндегі авторлық имидж

1. «Қазақ телевидениесіндегі авторлық имидж»
2. АННОТАЦИЯ
Түйінді сөздер: журналистика, теледидар, авторлық бағдарлама, телеарна.
Бүгінгі жаһандық өзгерістерді ақпарат пен оның таратылуы мен жетікізілуі, қоғаммен байланысы, орта сипатарын негізге алуды есепке алу, жаңа технологиялық әлем сияқты БАҚ-тың басты құрамдас бөліктерінсіз елестету мүмкін емес. Сондықтан да жаңа әлемдік ортада Қазақстандық баспасөз үшін де өз мүмкіндіктерін, өзінің жаһандық ақпараттық кеңістіктегі орын анықтап алмай, ел мен жерді әлемге танытудың мүмкін еместігі белгілі. Осы тұрғыдан келгенде қазақстандық ақпарттық кеңістіктегі жаңа серпілістермен, тың өзгерістер, соны технологияның кеңінен қолдану қажеттілігі күннен-күнге қажеті артып келеді. Қазақ баспасөзінің жаңа әлемдегі жаңа серпілістері деген тұста тұтас қазақ журналистикасы мен жекелеген қазақ журналистерінің де орны ерекше.
Кіріспе.
1.Имиджге қойылатын талаптар
1.1 Теледидармен біріккен Интернет симбиозы
1.2 Қазіргі «ақпарат өнері: ақпаратты монополиялау, деректерді «монтаждау»,ақпаратты таңдау,экономикалық ақпарат, ақпарат және халық пен билік, ақпарат және жарнама ақпараттағы видеоқатар т.б.
Пайдаланылған әдебиеттер

Кіріспе
Журналистке қойылатын талаптардың бірінші тармағы-бұл Имидж бағдарламаның тақырыбымен үйлесімді корреляциялануы керек. Имидж-қоғамдық пікірде қалыптасқан идеялар жиынтығы адам өзінің мәртебесіне сәйкес өзін қалай ұстауы керек, қалай осы мәртебедегі құқықтар мен міндеттер өзара байланысты болуы керек PR менеджерлері имиджді құру үшін жұмыс істейді, сонымен қатар жүргізуші өз бейнеңізді жасаңыз немесе ұжымдық имиджді қалыптастырыңыз (әр түрлі адамдардың бейнелерінен тұрады). Айрықша ерекшелігі мүмкіндік береді тележүргізуші басқа журналистерден ерекшеленіп, танымал бола аладыөз көрерменіне Жалпы жаратылыстану ғылымдарының заңдарын гуманитарлық ғылымдармен айқындау ғылым тарихында 20-ғасырдың жетпісінші жылдарынан басталады. Танымал болу үшін тележүргізушілер төртеуімен жұмыс істейді «жұмыс істейтін» имидждің құрамдас бөліктері: — өз аудиториясына «тілде» сөйлей білу; сөйлеу мәнерінің арқасында журналист өз аудиториясына жақындай түседі: тележүргізуші оны таниды. Пікірлер тыңдалады, оған сенеді; — көрермен үшін қандай ақпарат маңызды екенін білу; ескірген ақпарат көрерменді теледидар экранында ұстамайды. Журналистің міндеті емес қазіргі уақытта әлемде не болып жатқандығы туралы айту ғана емес, сонымен қатар қызмет ету ақпаратты мүмкіндігінше көп адамдар қызықтыратындай етіп алыңыз. Бұл ақпараттық публицистиканың құрамдас бөлігі ғана емес, сонымен қатар көркем шығармалар және аналитика;
— ақыл-ойдың өткірлігі мен әзіл сезімі. Ұзақ уақыт жұмыс істеген журналистерде, аудиторияны жаңа телевизиялық жобаға тарту мүмкіндігі көбірек,өйткені олардың журналистикада үлкен тәжірибесі бар және оны көрермендер таниды. «Өз көрермені» жоқ бастаушы журналист үшін бұл қиынырақ. Әзіл көрерменнің көзайымына айналуға мүмкіндік береді. Журналисті көпшіліктен ерекшелеу тек әзіл сезімін ғана емес, сонымен қатар көмектеседі ақыл-ойдың өткірлігі және кез-келген ақпаратты талдай білу: — ауызша (мәтіндік) қатар-тележүргізуші нені және қалай көрсетеді, қаншалықты дәлелді, сенімді. Жүргізуші үшін оның тембрі үлкен рөл атқарады дауыстар. Осындай «құралдың» арқасында жүргізуші көрерменді баурап алады, көңіл-күйді сөйлеу реңктері арқылы жеткізіңіз. Журналистке қойылатын талаптардың екінші тармағы шеберлікті бөліп көрсетуге болады әлемдегі өзекті жағдайларды талдаңыз және осы тақырыпқа өз көзқарасыңызды дәлелдеңіз. Талдау жүргізушіге жағдайларды салыстыруға және анықтауға мүмкіндік береді логикалық қателер. Сонымен қатар, дәлелдер қажет. Дәлелдеу емес журналист айтқан сөздерге күмән келтіруге мүмкіндік береді. Журналистке қойылатын талаптардың үшінші тармағы анық журналистің дүниетанымдық ұстанымы. Қалыптасуда үлкен рөл дүниетанымдық базаны ғылыми, адамгершілік және эстетикалық көзқарастар ойнайды адам. Бағытты анықтайтын көзқарастар, принциптер мен нанымдар журналистің қызметі және оның шындыққа қатынасы. Жетекші бағдарламалар өз ойларын білдіре алады, өмірлері туралы айта алады сондай-ақ көрермендермен өз білімдерімен және адамгершіліктерімен бөлісу оқиға туралы идеялар.Журналистке қойылатын талаптардың төртінші тармағы шығармашылық бағдарлама жүргізушісінің даралығы. «Дүниетанымдық көзқарастардың көрінісі арқылы авторлық сана журналистік шығармада көрініс табады» Шындық фактілері, туралы тележүргізуші оқиғаны қалайтындар келесілерде ұсынылуы мүмкін нысандары: алға қойылған ережелерге сенімділік; олардың ақиқатына күмән; олардың ақиқатының мүмкіндігі туралы болжамдар және т. б. осы когнитивті көріністердің барлығы авторлық позицияны беретін психологиялық элементтер ерекше әсер етуші күш.Журналистің жеке бейнесі беру әдістерінен тұрады ақпарат, оның жұмысының тақырыптық бағыты, авторлық дүниетаным, сондай-ақ тележүргізуші таңдаған рөлден. Автор,өзінің дүниетанымдық көзқарасын білдіре отырып, осылайша өзін көрсетеді өзін-өзі тану. Мысалы, жетекші-дау-дамайға түсе алатын талдаушы әңгімелесуші, өз пікірін айтудан қорықпауы. Ғылымда ономастика – тарих, география және тіл ғылымдарының тоғысқан жерінен пайда болса, ал эколингвистика термині ұғымын алғаш рет 1970 жылы американдық тілші Эйнар Хауген әлеуметтік лингвистика және психологиялық лингвистика ғылымдарының өзара әсерінен, яғни экологиялық (қоршаған орта (кеңістік), әлеуметтік, психологиялық және тіл ғылымдарының негізінде пайда болғанын сөз етеді. Эйнар Хаугеннің [1] зерттеуі бойынша экология мен гуманитарлық ғылым арасынана туындаған жаңа бағыт адам мен оның тіршілік ортасы туралы жаңа ғылыми бағыт болып қалыптасты. Бұл ғылым саласы қоршаған ортаның заңдары мен қағидалары, ережелері мен қалыптарына сәйкес адамның тілі мен танымын қалыптастыратынын белгіледі. Жаһандық тұтасулар мен ғаламдық бірігу жаратылыстану мәселесін тек қоршаған ортаға қатысты ғана алып қоймай, қоғамдық ғылымдарға да пайланауды талап етуде. Бірыңғай тұтастық ұлттық белгілерді жалпы адамзаттық қалыпқа көшіре бастаған шақта әлем ғалымдары бұған дейіінгі жасалған мәдениет пен руханият құндылықтарының жоғалатқындығын айтып дабыл қағуда. Бұл өзгерістің басы жаратылыстану ғылымдарының заңдылықтары мен қоғамдық-гумианитарлық ғылымдардың ортақтықтары мен өзгешеліктерін ғылымда бір-бірінің ыңғайына қарай сабақтастыра алумен байланысты. «Симбиоз, селбестік (грекше symbіosіs — бірігіп тіршілік ету) — екі түрге жататын организмдердің ұзақ уақыт немесе тұрақты түрде өзара пайдалы тіршілік етуі. Симбиоз терминін 1879 ж. неміс ботанигі А. Де Бари (1831 — 88) ұсынды. Симбиоз жануарлар мен өсімдіктер арасында жиі байқалады. Организмдер үшін бірігіп тіршілік ету жеке-жеке тіршілік етуге қарағанда анағұрлым пайдалы. Олардың қоршаған ортамен қарым-қатынасы және одан келетін пайдасы осы симбиоз арқылы қалыптасады. Симбиоздың бірнеше түрі бар. Факультативті түрі — организмдер бір-бірімен симбиоз құрғанымен, әрқайсысының жеке тіршілік ете алуы. Облигатты түрі — симбиоз құрған екі организмнің бір-бірінсіз тіршілік ете алмауы. Симбиоз жануарлар арасында да жиі кездеседі. Мыс., тақуа шаян актиниямен, термиттер мен құмырсқалар қоңыздармен симбиозды тіршілік етеді. Жалпы симбиозды тіршілік ететін организмдердің бір-біріне деген қарым-қатынасын ескере отырып, симбиоздың бірнеше типі жіктеледі» [2] . Симбиоз терминін Марат Барманқұлов қоғамдық-гуманитарлық салаға – журналистикаға қолданады. Интернет – Ғаламтор тарихы екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі әлемді бөлген екі лагерьдің жер шарын бөлісудегі қырғиқабақ соғысы негізінде пайда болды. Америка Құрама Штаттары мен Кеңес Одағы арасындағы қырғыи қабақ соғыс ақпарат пен ғылым да жүрді. Ғылым саласы бойынша әлемді, жалпы Күн жүйесін игеру мақсаттары екі лагерьдің де міндетіне кірді. Тек ғылыммен ғана алу мүмкін болмағандықтан, ақпараттық майдан да өршіп тұрды. Екіжақтың бірін-бірі түрлі хабар, ақпарттармен анықтау, сан түрлі хабарлар арқылы бәсеге ғана емес, жабық майданда жеңудің жолдарын іздеді. Бұл туралы «Уикипедия» сөздігінде мынандай мәліметтер келтіріледі. «1957 жылы Кеңес Одағы Жердің жасанды серігін ұшырып, космостық кеңістікте бірқатар алға шыққан болатын. Бұл өз кезегінде АҚШ-та біршама алаңдатушылық тудырып, АҚШ Қорғаныс Министрлігі ақпаратты тасымалдаудың сенімді жүйесін құру туралы шешім қабылдады. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін АҚШ-тың алдыңғы қатарлы жобаларды зерттеу агенттігі (ARPA) компьютерлік желі құруды ұсынды. Бұл желіні құру ісі Лос-Анджелестегі Калифорния университеті, Стэнфорд зерттеу орталығы, Юта штатының университеті және Санта-Барбара қаласындағы Калифорния штатының университеттеріне тапсырылды. Компьютерлік желі ARPANET деп аталып, 1969 жылы аталған төрт ғылым орталықтарын біріктірді, барлық жұмыстарды АҚШ Қорғаныс министрлігі қаржыландырып отырды. ARPANET желісінің даму қарқыны өте жылдам болды, оны әртүрлі ғылым саласындағы зертеуші-ғалымдар да кеңінен қолдана бастады. ARPANET желісінің алғашқы сервері 1969 жылдың 1 қыркүйегінде Лос-Анджелестегі Калифорния университетінде орнатылды. Сервер ретінде орнатылған «Honeywell 516» компьютерінің оперативті жад көлемі небәрі 12 КБ болатын» [3].Ғылым арқылы ғана әлемді билеу мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, келесі кезекте алдыға ақпаратты шығарды. Ақпарат әлемді билеудің үлкен күші екендігі анықталды. Бұл өз кезеңінде жаңа нәтижелерді де берді. 1971 жылы бір желіге байланысу арқылы электронды пошта ашу бағдарламасы жасалды. Бұл бағдарлама бойынша электронды пошта амандық сұраудан бастап, әртүрлі хабарламалармен алмасуға ықпал етті. Өз кезеңіндегі ақпартты қоғамдық-әлеуметтік сипат берген бұл компьютерлік бағдарлама кеңінен таралып, жұртшылық үшін қажетті істі өтейтін тәсілге айналды. 1973 жылы бағдарлама желісіне трансатлантикалық телефон сымы жалғанып, Америкамен бірге Ұлыбритания, Норвегия ұйымдары да қосылды. Енді желі халықаралық деңгейдегі ақпарат желісіне айналды. Алғашқы кезеңде интернет желісін электронды почта ретінде пайдаланып, ақпарат, хат алмасу, жіберу қызметінде пайдаланды. Алғашқы бағдарламалық желі басқа желілермен қосылмаған еді. Ал 1970-жылдардан кейін ақпараттарды ғана емес, хат жіберуді ғана еемс, мағлұматтар үшін пайдаланатын бағдарламамен жабдықталды. Интернеттің тасымалдау стандарттарының қуаты артты. 1983 жылдардан бастап бір қалыпқа көшірілді. 1983 жылдың қыркүйек айының бірінде ARPANET желісі NCP хаттамасынан TCP/IP хаттамасына ауысты. Осы жылы ARPANET желісі «Интернет» терминімен алмастырылды. 1984 жылы домендік аттар жүйесінің (DNS) бағдарламасы әзірленді. 1984 АҚШ Ұлттық ғылыми қоры (NSF) көптеген кіші желілерді (сол уақыттарда-ақ танымал болған Usenet және Bitnet желілерімен бірге) қосатын университетаралық кең көлемді NSFNet (|National Science Foundation Network) желісін жасады. Бұл желінің ақпарат тасымалдау мүмкіндігі ARPANET желісімен салыстырғанда артық болатын. Сондықтан да жыл ішінде желіге 10 мыңдай компьютер біріктірілді.1988 жылы Internet Relay Chat (IRC) хаттамасы әзірленді. 1989 жылы Еуропада, Ядролық сынақтар бойынша еуропалық кеңес (CERN) Бүкіләлемдік тор тұғырнамасын дайындады. Ағылшын ғалымы Тим Бернерс-Ли жасап шығарджы. 1990-жылдары Интернет өз кезіндегі бірнеше желілерді өзіне қосып алды. Кеңес Одағы ыдыраған соң бұрынғы кеңестер өкіметіндегі елдерге әлемнің ашық ақпарттық желісіне қосылу мүмкіндігі туды. Бұл өз кезегінде әлемдегі ақпартты ұстап тұрған ең үлкен желі болғандықтан да, хабар, ақпарат майданы үшін, әр елдің өз ұсатнымы үшін Ғаламтормен жұмыс, Ғаламторлық бағдарламалар қызметінің орны ерекше болды. М. Барманқұлов осы тұста барлық Кеңес Одағындағы Интернет-Ғаламтордың қызметіне талдау жасап қана қоймай, оны әлемді билеудің көзі, ақпарат негізі деп қарайды. Сондықтан да Интернетке қатысты, оның ақпаратпен, журналистикамен қатысты саласына ерекше мән бередіЖаңа қоғамның жаңа ақпараттық кеңістігінде ақпарттық құралдардың арасындағы байланысты ғалым симбиоз терминімен сабақтастырады. «В Америке новый круглосуточный канал, который якобы должен конкурировать с Си-Эн-Эн, пущен по системе «Интернет». А это означает симбиоз телевидения и нового компьютерного средства связи и информации. Ведь Гейтс представляет компьютерный гигант «Майкрософт» [4]. Ғалым 1997 жылдың шілде айынан бастап осы телеарна әр үйдегі компьютерге қосылған теледидар арқылы күні бойы жаңа бағдарламаларды ұсына бастағанын жазады. Теледидар мен компьютер бірлігі 1970 жылдардан басталған десе де болады. Алғаш «Майкрософт» компьютер бағдарламалары арқылы әлемге ақпарат тарту, әлемді бір жүйеге біріктіру, сол арқылы ортақ ақпарттық, экономикалық, рухани тұтастыққа орнықтыру мақсатын көздегені белгілі. Компьютерлік бағдарламалардан кейін «Майкрософт» теледидармен бірігіп, жаңа ақпарттық мүмкіндіктер шекарасын кеңейте түседі. «Майкрософт» пен Ғаламтор жүйесінің бірігу, ортақ жүйеге көшуі туралы ғалым 1996 жылғы «Деловая неделя» басылымының мақаласын ұсынады. Бұл мақалада: « — Жиырма жыл бұрын біз адамзатты компьютерге жақындату үшін компьпютерлік бағдарламалар жасау мақсатымен, «Майкрософт» компаниясын құрдық. Қазір Эн-Би-Си компаниясымен біріге отырып, жаңалықтар мен компьютерлік технологияны біріктіргіміз келеді. «Ғаламторда жарияланатын «Майкрософт» компаниясының технологиясымен біріккен Эн-Би-Си-дің ақпараттық мүмкіндіктері басқа ақпараттармен салыстыруға келмейтін тәсіл боларына сенеміз» [6] — деген Билл Гейтс сөзін береді. Бұл – компьютер мен теледидар симбиозының дәлелі. Америкадағы Майкрософт пен Ұлттық кең көлемді хабар тарату корпорациясы америкалық жалпыұлттық теледидар компанияларының үштен бірін қамтиды. Ендігі Майкрософт үшін негізгі мақсат Эн-Би-Си компаниясымен біріге отырып, жаңа ақпараттар алудың тәсілдерін игеруде деп жазады. Осы арқылы әлемдегі ақпараттың негізгі көзі болып отырған Америкалық БАҚ үлгісін жіктеп талдап береді. Ғалым компьютер мен Интернет желісі және телевидениенің қосылуы жүзеге асты. Ендігі басты мақсат – телевидение мен компьютер көрерменді өзіне қоса ала ма? Қоса алса, қалай қосуы керек? Интернет пен компьютер бір-бірімен қалай қосылуы қажет деегн сұраққа жауап іздейді? Ақпарат пен хабар беруде журналист қызметі қандай болады? Ақпарат кімге қызмет етеді? Ақпартты көрерменге жіберуде қандай ұстанымдарды білуіміз керек? Журналистке қойылатын талап қандай? Марат Кәрібайұлы осындай сұрақтарға жауап беруде Америка Құрама Штаттарының Интернет пен бірікке Эн-Би-Си компаниясының қызметіне қызығушылық танытады. Жалпы алғанда М.Барманқұловтың әр еңбектеріндегі ерекшелік – ғалым ақпарт саласындағы жаңалыққа үлкен қызығушылықпен қарап, оның әр қадамына талдау жасап, содан қорытынды шығарып, бізге қандай ықпалы бар, нендей үлгісі бар деген мәселені жете зерттейді. 1990-жылдардың басынан баста компьютердің шығуымен байланысты , оынң ақпарат таратудағы орнына қарай «тек ақпарат», «тоқтаусыз ақпарт», «нон-стоп –ақпарат» түсініктері қабылдана бастады. Әр ақпарт түрін қабылдауларына қарай ұстанымдары да анықталды. Осындай ақпарат үлгілерінң жүргізілуі көбіне-көп бұқаралық-ақпарат көздерінен тәулік бойы қызмет етуді талап етті. Тәулік бойы тоқтаусыз қызмет ету, ақпарттарды жаңарту, өңдеу, іріктеу, көрерменге ыңғайлау т.б. қызметтер үшін Американың телекомпаниялары біріге бастады. Ендеше ақпартты жеткізу мен ақпарт арқылы қоғамды ұстау қажеттілігі – компаниялардың монополиясына әкелді. Орталық қаржылық және ақпараттық орталықтар құрыла бастады. Си-Эн-Эн компаниясымен «Тайм Уорнер» деп аталатын Американың екі үлікен компаниясы бірікті. Кейіннен бұны Б.Гейтс сатып алып, енді ол «Уолт Дисней», «Тайм Уорнер» және Си-Эн-Эн компанияларының бірігуіне әкелді. Ғалым осы компаниялардың бірігу мен олардың үлкен бір орталыққа айналып, енді Майкрософтпен – Интернетпен телекомпаниялардың бірігу мақсаттарын түсіндіреді. 1995 жылы Теледидар мен компьтердің біріккен күні бойы ақпарат тарату мүмкіндіктері көрерменннің өз бетімен ой түйіп, жеке пікір қабылдап, талдау жасауына ықпал етеді. Теледидар артықшылықтары.
1.Әр хабардың, бағдарламаның авторы бар. Авторлық құқықты сақтау мүмкіндігі бар. 2.Сөз бостандығы сақталады. Журналистің еркіндігі мен құқығы дүниежүзілік БҰҰ қабылдаған заңдар мен әр елдің «Баспасөз туралы заңына» қарай қорғалады. 3. Ақпаратты беру, шығару, ұсынуда көп қырлы: баяндау, көрсету, функциясы Ақпаратты ұсынудың ыңғайлылығы, жан-жақты көрсету, суреттеу және журналист ұстанымының нақтылығы анық көрінеді. 4. Ғаламтормен журналистерді жалғастырады. Телевидениенің жаңа әлемді билеуі үшін қандай кемістігі болды? Бұл кемістікті Интернет – Ғаламтор қалай толтырды деген сұраққа ғалым бірнеше дәлел айтады. Интернет ерекшеліктері. 1. Интернетте де сөз бостандығы сақталады. 2. Интернет те баспасөз туралы заңға бағынуы тиіс. 3. Басқа ақпарат құралдарынан артықшылығы – үздіксіз бүкіләлемдік қарым-қатынасты жасайды. 4. Билік органдарынан баспасөз туралы заңға сәйкес қорғалады. 5. Басқа ақпараттық-құралдардан айырмашылығы мен артықшылығы – мазмұн мен формасын қарай өз жүйесін үнемі өзгертіп, кодтарын жаңалап отырады. 6. Интернет арқылы ақпарат құралдары материалдарының таралуына мүмкіндік мол. 7. Интернет арқылы тек ақпарат қана емес, әр ұйымның өзі ішіндегі ақпарт көздері мен негізгі мәліметтері және т.б. жұмыс құжаттары қойылуына сәйкес кодтары да өзгереді. 8. Әлемдегі құнды сирек кездесетін мәліметтермен жұмыс істеу мүмкіндіігнің молдығы. Ғалым Марат Барманқұлов осы тұста 1989 жылдың желтоқсан айында ғана ақталған қазақ халқының асқан ақыны Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығы туралы айтады. Мағжан Жұмабаев ақталғанымен де оның шығармалары кезінде Кеңес өкіметінің жауы деп танылған тұста жазбалары толық сақталмаған. Шығармаларының сақталған бір толық нұсқасы Стамбул қаласында бар екен. Ендеше үйдегі электронды байланыс арқылы Стамбул қаласындағы нұсқасын Интернет арқылы алуымызға болады. Екіншіден, Мағжанның Мәскеуде оқыған кезінде Брюсовтің шәкірті болып, Брюсовпен жақын араласқаны белгілі. Осы тұста Брюсевтің күнделіктері мен қолжазбалары, кітаптарын үйдегі Интернет арқылы алып, Мағжан өміріне қатысты тұстарды анықтауымызға болады. Бұл Интернеттің әрбіреуге қолжетімділікті беретін артықшылығы дейді. Марат Кәрібайұлы Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығы туралы жылы ниетпен, шын жанаашырлықпен, үлкен түсіністікпен айтады. Ақын өмірбаянын ғана емес, шығармашылығын да терең білетіндігі анық байқалады. 9. Интернет – ашық ақпарттық әлем. Бағдарламасы қуатты компьютер арқылы әлемдік ақпаратпен байланыстырады. 10. Интернетте авторлық құқықты сақтау мүмкіндігі жоқ. Телевидение мен Интернет – Ғаламтор симбиозы. 1. Интернетпен журналистерді жалғастыра, жақындастыра түседі. Бұл журналистердің әлеммен жақындасуы. Әлемдік даму, әлемдік мүдде мен ұлттық мүдде, халықтық ұстаным ара-жігін анықтауға мүмкіндік береді. 2. Ақпараттық монополияландырды. 3. Қоғамды, әлеуметті балама, көп пікірлі, ақпаратпен таныстырады. Түрлі ой мен пікірге жол ашады. Ғалым Интернет пен телевидениенің симбиозын талдай келе оның артықшылығы неде деген, неге қажет деген сұрақтарға журналист ретінде, ғалым ретінде дәлелмен, нақты дерекпен жауап береді. 1. Ақпараттық ұтқырлығы, жеделдігі. Си-Эн-Эн компаниясының тәулік бойы көрсететін хабарларын қазір бүкіл әлем көреді. Ең бастысы, әр елдің билеушілері бүгінгі күні барлық ақпартты осы Си-Эн-Эн арқылы таразылайды. Бұған мысал ретінде: а) Б.Клинтон (1990 жылдардағы Америка Президенті) Атланта Олимпиадасындағы бомба жарылысы туралы хабарды үкіметтік органдардан емес, Си-Эн-Эн хабарларынан естіген. ә) БҰҰ Бас Хатшысы АҚШ-тың Парсы шығанағындағы соғысы туралы Си-Эн-Эн хабарларынан естіп, бұл туралы «неге Америка Президенті Д.Буш бізге мәлімдемеген?» деген сұрақты хабардан кейін қояды. Ғалым Си-Эн-Эн компаниясынан көп жаңалықтар көреді. Көп қажетті ақпарттар алатын, журналистері тек қоғамынң мүддесі үшін қызмет ететін компания деген пікірді айтады. Бұл ақпарттық компанияның тағы бір, ең негізгі артықшылығы туоралы келесі бір жерде мынандай сілтемені беуге болады. «Еще один немаловажный фактор: о позиции России узнал весь мир. И мнение международный общественности нужно было плюсовать к мнению Москвы. Руководители Си-Эн-Эн говорят, что им, льстит внимание мировых лидеров к программам телесети. Но, как они утверждают, телевизионная компания лишь наблюдает за меняющимся миром, а не вносит свой вклад в перемены и перевороты» [7]. Ақпараттық компания әлемді өзгертеміз деген мәселені алға қоймайды дейді оның журналистері. Бірақ әлемді өзгерту керек деген ойды береді. Олардың хабар, ақпарт, бағдарламаларынан соң, көрермен тек қана әлемді өзгерту керек деген ойға келеді. Бұны журналист айтпайды. Бірақ көрерменді сондай ойға әкелетін сюжет пен форманы ұсынады. Осындай сипаттармен Си-Эн-Энннің келесі сипаты ашылады. 2.Деректерді ұсынады, көрерменге береді. Көреремен өзі бағалап, өзі ой қорытады. Журналист қандай қорытынды, түйін жасау керектігін айтпайды. Қазіргі журналистикадағы үлкен тәсіл, бағыт ретінде қолданып жүрген осы әдісті алғаш әлемге алып шығушы – Си-Эн-Эн компаниясы. Бүгінгі әлем журналистреі де бұқаралық-ақпарат құралдарының барлығына дерлігінде ой мен түйінді көрерменнің, оқырманның өзіне қалдыру әдісін дұрыс деп санайды. Ғалым осы зерттеулерінің нәтижесі ретінде жаңа ақпарттық кезеңнің сипаттарын қоғамды ақпарттық әлемді қалай игеруге қарай билеген заман келгендігін аңғартады. Тед Тернердің жаңа әдістерін «хэдлаин-нюс», «нюс-интернейшнлді» қолданды.Тед Тренердің компанияны алға шығарудағы бірнеше тәсілдері жұмыс істеу стилі немесе бағдарлама, ақпараттарды қалай дұрыс орналастыру дегенмен алмастыруға болады. 1. «Си-Эн-Эн интернешл» – бұл кімге қандай ақпарат керек дегенді назарға алғандық. Әлемдегі екі лагерь бөлінген кезде дүниеге келген СИ-Эн-Эн компаниясы қоғамдық ақпаратқа көңіл бөлуін екі бағытқа бөледі. Бірі – Америка үшін: жаңалықтар басқа мазмұнда, яғни берілетін жаңалықтарда әлемнің әр түпкіріндегі жаңалықтар мол қамтылады. Екінші – әлем үшін: басқа, Америка жаңалықтары молырақ, әлем жаңалықтары аздау. Әлемдік жаңалықтар ұлттардың нәсілдік тегі мен халықтардың көптүрлілігіне қарай дикторларды іріктеу мен журналистерді бөлуде бір-бірінен айырмашылығы мол. 2. «Нон-стоп» – тоқтаусыз, тәулік бойғы жаңалықтар. 3. «Хэдлаин-нюс» – негізгі жаңалықтардың белгілі бір уақыт аралығында қайталанып тұруы. Америка Құрама Штаттарында Си-Эн-Эн хэдлайн-нюс, ал басқа жер жүзінің 105 елінде интернешл-хэдлайн-нюс ақпаттар хабары таратылады.Ғалым Марат Барманқұлов Си-Эн-Эн компаниясын әлемдегі алғашқы жер серігі арқылы ақпарттар мен хабарлар тарататын және әлемді кең көлемде қамтыған, сонымен бірге әр елдің ерекшелігі мен беделіне қарай жұмыс жүргізетін, ең бастысы, Интернетпен біріге алған алғашқы арна ретінде жоғары бағалайды. Бұны ақапараттағы симбиоз деп қарайтыны да сондықтан деп түсіну керек. Марат Кәрібайұлының еңбектерінің ішінде Америкалық Интернетпен біріккен арнаның ерекшеліктері мен жұмыс істеу тәсіліне, стиліне сипаттама жасап қою аз. Ғалым үшін оның әр бір жеке үлгілерін талдаудың қажеттілігі неде деегн сұрақтың жауабын өз елі үшін осындай жаңа арнаны жасау керек деген идеямен жалғасады. Ресейдің, бұрынғы кеңес өкіметі құрамында болған мемлекеттердің мүмкіндіктері де толық зерттелген. Еңбектерінде бұл туралы терең талдау жоқ. Бірақ ғалым әр жерде мысал ретінде келтіріп отыруының өзі оның бұл мәселені кең зерттегендігін айғақтайды. Қазақстан өзінің ақпараттық жүйесін жаңа әлемдік өзгерістермен ұштастыруы керек деген идеяны алға шығарады. Бұл тұста мемлекеттің осы жүйені игеретін технологиясын жабдықтау керек. Ақпарат тек Қазақстан үшін ғана емес, Қазақстаннан шығатын, Қазақ елін әлемге таныстыратын ақпарттық канал болуы қажет дейді. Бүгінгі күндері жұмыс істеп тұрған «Қазақстан» Ұлттық арнасымен бірге ағылшын, қазақ тілінде шетелге тарайтын «Kazach TV», тек жаңалықтармен басты ақпараттарды беретін «24 kz» телеарналарының алғашқы жобасын айтады. Ғалым Марат Барманқұлов осыған орай электрондық БАҚтың алғашқы үлгісін береді. Зерттеушінің осыдан 20-жылдан бұрын айтқан ойлары жыл өткен сайын қоғамдық өмірде маңызды орын алып қана қойған жоқ, Қазақстан бұқаралық-ақпарт көздерінің қызметіне айналды. БАҚ-тың жаңа сапасымен бірге барлық қоғам дамуының белгісі — ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуы, ТВ-ның сандық қалыпқа көшуі алғаш рет ғалым зерттеулерінен басталған. Бұл тұрғыда зерттеуші теледидар мен Интернет симбиозы арқылы қоғамдық пікірді қалыптастыру, жас ұрпақты тәрбиелеуде ықпалы зор контенттің де әсеріне назар аударғандығын анық байқаймыз.Ендеше ғлымның теледидар мен Интернет симбиозына қатысты ойлары мен тұжырымдарын төмендегідей қорытуға болады. – Симбиоз немесе селбесіп тірлік ету деген жаратылыстану ғылымының терминін М.Барманқұлов алғаш рет журналистикаға немесе гумантиралық ғылымдармен байланыстырады; – жаратылыстану ғылымдарының заңдарын гуманитарлық ғылымдармен айқындау ғылым тарихында 20-ғасырдың жетпісінші жылдарынан басталады; – ғылымда ономастика – тарих, география және тіл ғылымдарының тоғысқан жерінен пайда болса, ал эколингвистика термині ұғымын алғаш рет 1970 жылы американдық тілші Эйнар Хауген әлеуметтік лингвистика және психологиялық лингвистика ғылымдарының өзара әсерінен, яғни экологиялық (қоршаған орта (кеңістік), әлеуметтік, психологиялық және тіл ғылымдарының негізінде пайда болғанын сөз етеді; – Эйнар Хаугеннің зерттеуі бойынша экология мен гуманитарлық ғылым арасынана туындаған жаңа бағыт адам мен оның тіршілік ортасы туралы жаңа ғылыми бағыт болып қалыптасты; – ғылым саласы қоршаған ортаның заңдары мен қағидалары, ережелері мен қалыптарына сәйкес адамның тілі мен танымын қалыптастыратынын белгіледі; – жаһандық тұтасулар мен ғаламдық бірігу жаратылыстану мәселесін тек қоршаған ортаға қатысты ғана алып қоймай, қоғамдық ғылымдарға да пайланауды талап етуде; – бірыңғай тұтастық ұлттық белгілерді жалпы адамзаттық қалыпқа көшіре бастаған шақта әлем ғалымдары бұған дейіінгі жасалған мәдениет пен руханият құндылықтарының жоғалатындығын айтып дабыл қағуда; – өзгерістің басы жаратылыстану ғылымдарының заңдылықтары мен қоғамдық-гумианитарлық ғылымдардың ортақтықтары мен өзгешеліктерін ғылымда бір-бірінің ыңғайына қарай сабақтастыра алумен байланысты; – симбиоз, селбестік екі түрге жататын организмдердің ұзақ уақыт немесе тұрақты түрде өзара пайдалы тіршілік етуі дегенді білдіретін термин болып шыққан; –терминді 1879 ж. неміс ботанигі А. Де Бари (1831 — 88) ұсынды; – Симбиоз терминін Марат Барманқұлов қоғамдық-гуманитарлық салаға – журналистикаға қолданады; – Интернет – Ғаламтор тарихы екінші дүниежүзілік соғыстан кейінгі әлемді бөлген екі лагерьдің жер шарын бөлісудегі қырғиқабақ соғысы негізінде пайда болды; – ғылым саласы бойынша әлемді, жалпы Күн жүйесін игеру мақсаттары екі лагерьдің де міндетіне кірді; – екіжақтың бірін-бірі түрлі хабар, ақпарттармен анықтау, сан түрлі хабарлар арқылы бәсеге ғана емес, жабық майданда жеңудің жолдарын іздеді; – ғылым арқылы ғана әлемді билеу мүмкіндігі шектеулі болғандықтан, келесі кезекте алдыға ақпартты шығарды; – ақпарат әлемді билеудің үлкен күші екендігі анықталды; – бұл өз кезеңінде жаңа нәтижелерді де берді. 1971 жылы бір желіге байланысу арқылы электронды пошта ашу бағдарламасы жасалды; – бағдарлама бойынша электронды пошта амандық сұраудан бастап, әртүрлі хабарламалармен алмасуға ықпал етті; – ақпаратты қоғамдық-әлеуметтік сипат берген бұл компьютерлік бағдарлама кеңінен таралып, жұртшылық үшін қажетті істі өтейтін тәсілге айналды; – алғашқы бағдарламалық желі басқа желілермен қосылмаған еді; – 1990-жылдары Интернет өз кезіндегі бірнеше желілерді өзіне қосып алды. – Кеңес Одағы ыдыраған соң бұрынғы кеңестер өкіметіндегі елдерге әлемнің ашық ақпарттық желісіне қосылу мүмкіндігі туды; – әлемдегі ақпартты ұстап тұрған ең үлкен желі болғандықтан да, хабар, ақпарат майданы үшін, әр елдің өз ұстанымы үшін Ғаламтормен жұмыс, Ғаламторлық бағдарламалар қызметінің орны ерекше болды; – М.Барманқұлов осы тұста барлық Кеңес Одағындағы Интернет-Ғаламтордың қызметіне талдау жасап қана қоймай, оны әлемді билеудің көзі, ақпарат негізі деп қарайды; – жаңа қоғамның жаңа ақпараттық кеңістігінде ақпарттық құралдардың арасындағы байланысты ғалым симбиоз терминімен сабақтастырады; –1997 жылдың шілде айынан бастап осы телеарна әр үйдегі компьютерге қосылған теледидар арқылы күні бойы жаңа бағдарламаларды ұсына бастағанын жазады; – теледидар мен компьютер бірлігі 1970 жылдардан басталған десе де болады; – «Майкрософт» компьютер бағдарламалары арқылы әлемге ақпарат тарту, әлемді бір жүйеге біріктіру, сол арқылы ортақ ақпарттық, экономикалық, рухани тұтастыққа орнықтыру мақсатын көздегені белгілі; –компьютерлік бағдарламалардан кейін «Майкрософт» теледидармен бірігіп, жаңа ақпарттық мүмкіндіктер шекарасын кеңейте түседі; – компьютер мен теледидар симбиозының дәлелі. Америкадағы Майкрософт пен Ұлттық кең көлемді хабар тарату корпорациясы америкалық жалпыұлттық теледидар компанияларының үштен бірін қамтиды; – Майкрософт үшін негізгі мақсат Эн-Би-Си компаниясымен біріге отырып, жаңа ақпараттар алудың тәсілдерін игеруде деп жазады – әлемдегі ақпараттың негізгі көзі болып отырған Америкалық БАҚ үлгісін жіктеп талдап береді; – компьютер мен Интернет желісі және телевидениенің қосылуы жүзеге асты. Ендігі басты мақсат – телевидение мен компьютер көрерменді өзіне қоса ала ма? Қоса алса, қалай қосуы керек? Интернет пен компьютер бір-бірімен қалай қосылуы қажет деегн сұраққа жауап іздейді; – 1990-жылдардың басынан баста компьютердің шығуымен байланысты , оынң ақпарат таратудағы орнына қарай «тек ақпарат», «тоқтаусыз ақпарт», «нон-стоп –ақпарат» түсініктері қабылдана бастады; – ақпарат түрін қабылдауларына қарай ұстанымдары да анықталды – ақпарат үлгілерінң жүргізілуі көбіне-көп бұқаралық-ақпарат көздерінен тәулік бойы қызмет етуді талап етті; – тәулік бойы тоқтаусыз қызмет ету, ақпарттарды жаңарту, өңдеу, іріктеу, көрерменге ыңғайлау т.б. қызметтер үшін Американың телекомпаниялары біріге бастады; – ақпартты жеткізу мен ақпарт арқылы қоғамды ұстау қажеттілігі – компаниялардың монополиясына әкелді; – 1995 жылы Теледидар мен компьтердің біріккен күні бойы ақпарат тарату мүмкіндіктері көрерменннің өз бетімен ой түйіп, жеке пікір қабылдап, талдау жасауына ықпал етед – теледидар артықшылықтары: хабардың, бағдарламаның авторы бар. Авторлық құқықты сақтау мүмкіндігі бар – сөз бостандығы сақталады. Журналистің еркіндігі мен құқығы дүниежүзілік БҰҰ қабылдаған заңдар мен әр елдің «Баспасөз туралы заңына» қарай қорғалады; – ақпаратты беру, шығару, ұсынуда көп қырлы: баяндау, көрсету, функциясы Ақпаратты ұсынудың ыңғайлылығы, жан-жақты көрсету, суреттеу және журналист ұстанымының нақтылығы анық көрінеді; – ғаламтормен журналистерді жалғастырады; – кемістікті Интернет – Ғаламтор қалай толтырды деген сұраққа ғалым бірнеше дәлел айтады; – Интернет ерекшеліктері: Интернетте де сөз бостандығы сақталады; – Интернет те баспасөз туралы заңға бағынуы тиіс; – басқа ақпарат құралдарынан артықшылығы – үздіксіз бүкіләлемдік қарым-қатынасты жасайды; – билік органдарынан баспасөз туралы заңға сәйкес қорғалады; – басқа ақпараттық-құралдардан айырмашылығы мен артықшылығы – мазмұн мен формасын қарай өз жүйесін үнемі өзгертіп, кодтарын жаңалап отырады; – Интернет арқылы ақпарат құралдары материалдарының таралуына мүмкіндік мол; – Интернет арқылы тек ақпарт қана емес, әр ұйымның өзі ішіндегі ақпарт көздері мен негізгі мәліметтері және т.б. жұмыс құжаттары қойылуына сәйкес кодтары да өзгереді; – әлемдегі құнды сирек кездесетін мәліметтермен жұмыс істеу мүмкіндіігнің молдығы; – ғалым Марат Барманқұлов осы тұста 1989 жылдың желтоқсан айында ғана ақталған қазақ халқының асқан ақыны Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығы туралы айтады; – шығармаларының сақталған бір толық нұсқасы Стамбул қаласында бар екен. Ендеше үйдегі электронды байланыс арқылы Стамбул қаласындағы нұсқасын Интернет арқылы алуымызға болады; – Интернеттің әрбіреуге қолжетімділікті беретін артықшылығы дейді. Марат Кәрібайұлы Мағжан Жұмабаевтың шығармашылығы туралы жылы ниетпен, шын жанаашырлықпен, үлкен түсіністікпен айтады; – өмірбаянын ғана емес, шығармашылығын да терең білетіндігі анық байқалады; – Интернет – ашық ақпарттық әлем. Бағдарламасы қуатты компьютер арқылы әлемдік ақпаратпен байланыстырады; – Интернетте авторлық құқықты сақтау мүмкіндігі жоқ; – телевидение мен Интернет – Ғаламтор симбиозы: Интернетпен журналистерді жалғастыра, жақындастыра түседі; – журналистердің әлеммен жақындасуы. Әлемдік даму, әлемдік мүдде мен ұлттық мүдде, халықтық ұстаным ара-жігін анықтауға мүмкіндік береді; – ақпараттық монополияландырды; – қоғамды, әлеуметті балама, көп пікірлі, ақпаратпен таныстырады. Түрлі ой мен пікірге жол ашады; – Интернет пен телевидениенің симбиозын талдай келе оның артықшылығы неде деген, неге қажет деген сұрақтарға журналист ретінде, ғалым ретінде дәлелмен, нақты дерекпен жауап береді; – ақпараттық ұтқырлығы, жеделдігі. Си-Эн-Эн компаниясының тәулік бойы көрсететін хабарларын қазір бүкіл әлем көреді; – әр елдің билеушілері бүгінгі күні барлық ақпартты осы Си-Эн-Эн арқылы таразылайды; – ғалым Си-Эн-Эн компаниясынан көп жаңалықтар көреді; – қажетті ақпарттар алатын, журналистері тек қоғамынң мүддесі үшін қызмет ететін компания деген пікірді айтады; – ақпарттық компанияның тағы бір, ең негізгі артықшылығы туоралы келесі бір жерде мынандай сілтемені беуге болады; – ақпараттық компания әлемді өзгертеміз деген мәселені алға қоймайды дейді оның журналистері; – журналистер әлемді өзгерту керек деген ойды береді; – журналистердің хабар, ақпарт, бағдарламаларынан соң, көрермен тек қана әлемді өзгерту керек деген ойға келеді; – хабар түйінін, қорытындыны журналист айтпайды; – көрерменді сондай ойға әкелетін сюжет пен форманы ұсынады; – деректерді ұсынады, көрерменге береді; – көрермен өзі бағалап, өзі ой қорытады; – журналист қандай қорытынды, түйін жасау керектігін айтпайды; – қазіргі журналистикадағы үлкен тәсіл, бағыт ретінде қолданып жүрген осы әдісті алғаш әлемге алып шығушы – Си-Эн-Эн компаниясы; – бүгінгі әлем журналистреі де бұқаралық-ақпарат құралдарының барлығына дерлігінде ой мен түйінді көрерменнің, оқырманның өзіне қалдыру әдісін дұрыс деп санайды; – ғалым осы зерттеулерінің нәтижесі ретінде жаңа ақпарттық кезеңнің сипаттарын қоғамды ақпарттық әлемді қалай игеруге қарай билеген заман келгендігін аңғартады; – Тед Тернердің жаңа әдістерін «хэдлаин-нюс», «нюс-интернейшнлді» қолданды; –Тед Тренердің компанияны алға шығарудағы бірнеше тәсілдері жұмыс істеу стилі немесе бағдарлама, ақпараттарды қалай дұрыс орналастыру дегенмен алмастыруға болады; – СИ-Эн-Эн компаниясы қоғамдық ақпаратқа көңіл бөлуін екі бағытқа бөледі; – ақпарттар бірі – Америка үшін: жаңалықтар басқа мазмұнда, яғни берілетін жаңалықтарда әлемнің әр түпкіріндегі жаңалықтар мол қамтылады; – екінші – әлем үшін: басқа, Америка жаңалықтары молырақ, әлем жаңалықтары аздау; – әлемдік жаңалықтар ұлттардың нәсілдік тегі мен халықтардың көптүрлілігіне қарай дикторларды іріктеу мен журналистерді бөлуде бір-бірінен айырмашылығы мол; – «нон-стоп» – тоқтаусыз, тәулік бойғы жаңалықтар; – «хэдлаин-нюс» – негізгі жаңалықтардың белгілі бір уақыт аралығында қайталанып тұруы; – Америка Құрама Штаттарында Си-Эн-Эн хэдлайн-нюс, ал басқа жер жүзінің 105 елінде интернешл-хэдлайн-нюс ақпаттар хабары таратылады; -Марат Кәрібайұлының еңбектерінің ішінде Америкалық Интернетпен біріккен арнаның ерекшеліктері мен жұмыс істеу тәсіліне, стиліне сипаттама жасайды; -ғалым үшін оның әр бір жеке үлгілерін талдаудың қажеттілігі неде деген сұрақтың жауабын өз елі үшін осындай жаңа арнаны жасау керек деген идеямен жалғасады; –Ресейдің, бұрынғы кеңес өкіметі құрамында болған мемлекеттердің мүмкіндіктері де толық зерттелген; – Қазақстан өзінің ақпараттық жүйесін жаңа әлемдік өзгерістермен ұштастыруы керек деегн идеяны алға шығарады; – ақпарат тек Қазақстан үшін ғана емес, Қазақстаннан шығатын, Қазақ елін әлемге таныстыратын ақпарттық канал болуы қажет дейді; – ғалым Марат Барманқұлов электрондық БАҚ- тың алғашқы үлгісін береді. Зерттеушінің осыдан 20-жылдан бұрын айтқан ойлары жыл өткен сайын қоғамдық өмірде маңызды орын алып қана қойған жоқ, Қазақстан бұқаралық-ақпарт көздерінің қызметіне айналды; – БАҚ-тың жаңа сапасымен бірге барлық қоғам дамуының белгісі — ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың дамуы, ТВ-ның сандық қалыпқа көшуі алғаш рет ғалым зерттеулерінен басталған; – зерттеуші теледидар мен Интернет симбиозы арқылы қоғамдық пікірді қалыптастыру, жас ұрпақты тәрбиелеуде ықпалы зор контенттің де әсеріне назар аударғандығын анық байқаймыз. ҚР Журналистика академиясының президенті Сағымбай Қозыбаев Марат Барманқұлов ғаламтор әлемі мен БАҚ болашағын жаһандық кеңістікте ғалым ретінде бағалайды. «Оның есімі көзі тірісінде әлемнің басқа елдерінде танымал болды. Марат Барманқұлов тек журналистика саласы жайындағы кітаптарды жазған жоқ, ол керемет түркология жайындағы басылымдардың авторы. Оның барлық шығармалары интернационализм мен толеранттық идеяларға толы. Ол ойлар барлық уақытта өзекті болмақ» [8]., — деген баға береді.
2.2. Қазіргі ақпарат өнері: ақпартты монополиялау, деректерді «монтаждау», ақпаратты таңдау, экономикалық ақпарат, ақпарат және халық пен билік, ақпарат және жарнама ақпараттағы видеоқатар т.б.
Қандай қоғам, қандай мемлекетттің де экономикалық, әлеуметтік, рухани, материалдық деңгей-дәрежесі ақпаратпен ғана қуатты. Осы тұста ғалым кез келген қоғамның басты күші – ақпаратта дегенді айтады. Ақпарат пен хабарда да барлық қызықты да, тартымды және қоғам үшін қажет жағдай мен оқиғалар өтіп жатады. Мемлекет пен қоғам журналистің ақпартынсыз ешкім де, ештеңе де емес. Ендеше қоғамдағаы ең басты күш – ақпарат. Ғалым қай кезде де журналистикадағы ең басты мәселе – ақпарт пен деректе дегенді анықтай келіп, халықаралық ғылыми-теориялық конференцияның (Екатеринбург, 1995) ең өзекті мәселесінің өзі де – дерек арқылы не айтады, дерек нені дәлеле ету керек, бір сөзбен айтқанда дерек не үшін керек деген қарапайым сұрақты талқылағандығын айтады Журналистиканы зертетуші ғалымдардың бірі – таза дерек пен таза шындық немес ақиқат дегеніміз қоғам үшін болатын, бар нәрсе ме? Осы сұрақтар төңірегінен бастап, қоғамдағы өзгеретін тұстардың бар екендігін, және өзгермелелілік қоғам үшін қажет, адамдар болашағы үшін екрек тұс болса, онда оны бар қалпында қабылдауымыз керек деегн ойды жалғастырады. Ғалымның бұл ойы Кеңестік кезеңнен кейінгі нарыққа қарай қадам басқан алғашқы жылдарға тән еді. Нарықққа әлі де үйрене қоймаған, қоғамдағы ұжымшылдық пен жалпыхалықтық ортақтыққа сана сенген қоғамдағы бұрынғы журналистердің пікірінің өзгеруінің күрделі де оңай болмайтындығын а түсінстікпен қарау керектігін жеткізеді. Бұған дейін біз шындық, дерек деген тұста объективті түрде баға беріп келсек, енді шындық пен дерекке субъективті баға беретін тұстарымыз көп. М. К. Барманқұловтың ғылыми шығармашылық және журналистік тәжірибесіндегі қызығушылығының ауқымы кең, әрі алуан қырлы. Ғалымның «Возможности космического ТВ» (1997ж.) және 1998 жылы шыққан «Телевидение: деньги или власть?» кітабында теледидар мәселелері мен қоса Қазақстандағы телехабардың жаңа даму бағыттары, 1990 жылдар басында нарық жағдайына ыңғайланған коммерциялық телерадиокомпаниялардың пайда болуы осы кезеңдегі жаңа қатынасқа бейімделуі жөнінде зерттеуші көзімен, журналист көзімен, кей тұста көрермен көзімен өз ой-тұжырымдарын береді.Ұлттың, халықтың, қоғамынң құндылықтары өзгереді. Бұл құндылықтар қоғамдағы саяси-экономикалық қатыанстарға да тәуелді болады. Ендеше ақпарт осы әлеуметтік-экономикалық, саяси-экономикалық мәселелерді шешуде негізгі жетекші насихаттаушы болуы шарт. Бұған дейін ақпарат насихататушы, дем беруші болып келсе, енді бастамашыл ғана емес, тәжірибеде алғаш өзінен бастаушы ретінде де қызмет атқаруы тиіс.Ғалым өзгерген қоғамның 6 түрлі дерек пен ақпарт түрлерін анықтап көрсетеді.
1. Ақпараты жоқ қоғам – әрекетсіз қоғам. 2. Ақпарат қоғамның негізгі шындығын, түйіндерін, басты мәселелерін шеш алмайды. 3. Ақпарат қоғам шындығын әдеппен, барынша салқынқандылықпен жеткізеді. 4. Ақпарат қоғамның шындығын түрлі көзқараспен, сан алуан пікірлермен, бірнеше ойлармен береді. 5. Ақпарат қоғам шындығын қоғамдағы бар қалпынан да көркем жеткізеді, шынайы суреттейді. 6. Ақпарат берушілер дерек пен жағдайда өздері жасайды, болар жағдайды, айтар жаңалық, хабарды өздері түсіреді, өздері қолдан жасайды.
Экономикалық ақпарат. Журналистикада да әр кезеңнің алға шығаратын тақырыптары болады. Бұл тақырыптардан алыс кетуге болмайды. Ескерусіз қалдыруға таға келмейді. Англияда осы кезеңінің ең басыт ақпараты деп – қаржылық-экономикалық ақпараттарады алға қойды. «Файнэншнл таймс» газеті Англиядағы ең басты газеттердің біріне айналды. Газет беттері кестелер мен бағаларды, акция рейтингтерін көрсететін материалдармен толыққан. Рейтер ақпарттық агенттігі экономикалық жағынан тұрақты болып қана қойған жоқ, америкалық ең ірі агенттіктің бірін сатып алды. Басты себебі – экономикалық қуатының күштілігініде, қаржылық тұрақтылықта. Шетелдік басылымдарда бизнес-ақпарат блок, қосымша ертінде ұсынылады. Ғалым нарықтық кезеңдегі баспасөзге қажет бизнес-жоспардың негізгі бөліктерін ұсынады. 1. Шығындар. 1.1. Жалпы редакциялық шығындар деп оны 22 түрге бөледі. 1.2. Баспа және өндірістік шығындар бұл 28-ге бөлінеді. 2. Табыстар. Газет тиражын таратудан түскен табыстан бастап дивидендтермен 6 түрге жіктелген. Ғалым бұқаралық-ақпарат құралдары үшін жаңа нарықтық қоғам туғандығын, осы тұста әр басылымның өз экономикалық есептерін жүргізуі мен оған сауатты бақылау жасаудың қажеттілігін айтады. Қазақстандық БАҚ бұған әлі дайын еемс. Бұл қоғамның мүддеден айырылуына ықпал етеді. Ақпарат – тұрмыстың санадағы іс-әрекеті. «Существование Интернета зависит в первую очередь от технических составляющих — информацию мы получаем с экрана монитора. Это приближает интернет к телевидению, но в отличие от телевидения, в режиме он-лайн мы имеем богатый выбор сайтов, блогов. В связи с этим интернет становится в последние годы широко распространенным средством массовой информации для определенной аудитории» [9]. Журналистикадағы басты мәселе – ақпарат. Ақпараттың қоғамға ыңғайлы жетуі, қоғамдық санаға әсері, қоғаммен араласуы. Ақпарат қоғаммен қаншалықты араласа алды деген мәселеде бұқаралық-ақпарат көздерінің орны да ашылады. Газет пен радиодағы бұқаралық-ақпараттың орны, хабар мен бағдарламаның мақсаты анықталып келсе, ендігі жерде телевидение мен Интернеттің ақпараттың қызметі талқыға түсті. «Важно не только информировать, но знать, как эта информация трансформировалась в сознании аудитории. Для этого существуют зондажи, опросы общественного мнения. Они позволяют корректировать информацияию, чтобы посланная информация была адекватна усвоенной» [10]. Ақпараттың монополиялануы. Ақпараттың қоғамдық рөлінің көтерілуі – қаржылық қатынастарымен де байланысты. Ғалым ақпарттың қаржылық сипаттарын монополиялық сипатымен анықтайды. Оған мысал ретінде Франциядағы бұқаралық-ақпарт құралдарының 1984 жылғы заңдарын алға тартады. Францияда ақпарттық акциясының бір иеленушінің қолында болуын қаламайтындығын, неғұрлым акционерлердің санының көп болуына назар аударатындығын айтады. Кез келген БАҚ –ныда иеленушінің иелігі 10 %-дан аспауын қатты қадағалайтын. Қаржылық жариялылық үшін басылым тиражы, жылдық қаржылық есеп, негізгі акционерлерінің тізімін, 20 % -дан артық акция сатылымы туралы мәліметтерді беріп отырулары тексеріліп отырады. 1986 жылдан бастап 10 % көтеріліп, 25 % жетті. Бұндай мәліметтер не үшін керек? Қазақстан үшін бұндай мәліметтер БАҚ басылымдарының арасындағы концентрацияны ұстау үшін қажет. Мысалы «Караван» газетінің жұмалық номерінің тиражы барлық қазақстандық басқа газеттердің тиражына тең. «Караван» өз телеарнасын жасай алмады. Енд қазір «Караван» КТК телеарнасын сатып алуда деегн ақпаратты береді. «Караван» барлық жарнаманы өзіне алып алған. Ғалымның осы тұстағы пікірінң өзі ұлттық, халықтық, мемлекетті құрайтын басты ұлттың мүддесі үшін күрес екені пікірлерінен байқалады. Ғалым «Караван» газетінің тиражы мен оның Қазақстан ақпараттық кеңістігіндегі орнына шек келтірмейтіндігін айта келіп, тек кез келген шет елде соның ішінде мысалға алып оытрған Францияда , басылымның ең басты мақсаты – мемелекет тілі мен мәдениетін, беделін көтеруге қызмет. Осы тұста Л.Ширончикованының пікірі назар аударарлық. Ғалым әлемнің дамыған елдері, Еуропа елдері мен Шығыс елдерінде БАҚ монополиясын шектеуге тырысатындықтарын айтады. Оған мысалды төмендегідей келтіреді. (Мәліметтер 1980-1990 жылдар бойынша). 1. Англияда 6 күнделікті, 7 жексенбілік газеттердің тиражы – әрбірінікі 1 млн-нан асады. 2. Германияда 2 күнделікті газеттің – 1 млн-нан астам тиражы бар.3. Жапонияда 5 күнделікті газеттің тиражы – 2 млн-нан асады, 2 газеттің тиражы – 10 млн-нан асады. Бұндай мәліметтер не үшін керек деген тұста ғалым БАҚ үшін ең бастысы – ақпарттың біржақты болып қалмауы, сондықтан да акционерлер санының мол болуы мен бәсекелестікке қатты көңіл бөлінетінін айтады. Мульти-медиа. Бұқаралық-ақпарт құралдарын монополиялау мен бірге қатар мульти-медиа үрдісі қатар жүріп жатыр. 1. Конглометрлердің құрылуы. Газет-журнал, кітап шығару, теледидар, радиобағдарламалардың басын қосып, бір қолға жинау.
2. Бұндай біріктіру кейде журналистикамен байланысты бола да бермейді. 3. Англияда БАҚ-тың үлкен жаһандық империясын Руперт Мэрдоктың есімімен байланыстырады. 4. Францияда Ашетт мульти-медиасының қол астында. Оның 1981 жылғы айналымы 7,8 млд. Франкті құраса, 1989 жылы -29 млд.франкті, 1995 жылы – 38 млд. Франкті құраған. Әр сандар арасындағы өсім 5 есе. Ашеттің қызметінің 40 % кітаптар мен басылымдарды тарату. Ашетт өз қолына оқулықтардан бастап, энциклопедия, кішкене жолсеріктерді шығаруға дейін алған. Жылына 50 млн кітап шығарады. Ашетт Германияның Бертельсман компаниясына ғана жол береді. Ақпарат және саясат беделі. 1.Кез келген өз ісіне адал қарайтын журналист ең бастысы – шындықпен байланысты ғана ақпарат тарту деп біледі. 2.Саясаткерлер, керісінше, ақпарат – саясаткерлердің мүддесіне қызмет ететін, саясаткерлердің көзқарасы негізінде ұсынылуы тиіс. Саясат үшін ақпарат олардың беделіне нұсқа келтірмей, ел алдында айтқан ой-пікір, көзқарастарын дәледейтін, қоғамның оң бағытта дамып жатқандығын көрсететін бейне ретінде де танылады. 3.Кей тұстарда театрланған көрсетер де бола береді. Театрланған көрісітерді барынша ашық көрсетуге, саясаткерлердің мүддесіне қызмет етуге теледидардың ең тиімді бұқаралық-ақпарат көзі екендіігн айтады. Мысалы, Б.Клинтонның флейтада ойнауы, рождество тағамдарын даярлауын түсірген тұстар – саясаткерлердің халыққа жақындауы үшін ойнаған ойындары. 3. Теледидар арқылы саясаткерлер рөлдерінің алғашқы немес нұсқа үлгілерін тауып алуға болады. Мысалы, В.Жириновский (Ресей) Ли Пеннің (Франция) бейнесін еске түсіреді. 4. Саясаткерлердің түрлі театрланған көріністері сайлау алды науқанда анық көрінеді. М.Барманқұлов осы туралы саясаткерлердің елдің әр түкпіріндегі халықпен араласқан кездерінің түсірілімдерін, спортпен, қоғамдық-әлеуметтік іске араласқан тұстарын мысалға келтіреді. 5. Теледидар шындықты көрсеткісі келеді. Саясаткерлер теледидарды өз маркаларын демонстрациялау үшін жақсы көреді. Саясаттың бар шындық бетін көрсете алмаса да, теледидар реванш алады. Кей тұста теледидар саясатта өтірікке де барады. Бірақ артынан бұл өтірік шындыққа да айналуы мүмкін. Теледидар осы тұста ұтады. Қоғамға саясаткерді жасап шығарады. Деректерді монтаждау. Журналистердің аудиторияның талап-тілегіне қарай жасалған, таңдап алған ақпараттары әлі де толығымен тарайтын ақпарттар емес. Монополияландырумен көрермендерге көрінбейтін қосымша өңделімі жүреді. Кез келген көзқарасты, пікірді ешқандай комментарийсіз, кіріспе, дискуссиясыз таңуға болады. Бірақ дерекке қатысты келесі мәселелер ескерілуі тиіс. 1. Дерек жаңа, алғашқы ақпарат. Екінші жеткізуден емес. 2. Журналистер деректің ақпартпен бірге берілгендігін қаламайды. Тек деректің өзі ғана берілуі – ақапартты зерттеуге, ашып, анықтауға, — монтаждауға мүмкіндік береді. 3. Тек дерктің берілуі – журналист үшін қоғамның қажетіне қаарй шешу мен ақпарт берушінің мүддесіне қарай бұрылуына жағдай жасайды. 4. Аудиториямен мақсатты жұмыс істеудің бірнеше тәсілдері бар. Оларға:а) деректерді іріктеу; ә) ақпаратты теңдестіру; б) музыкамен әрлеу;в) ақпарттық бояуды жатқызуға болады. Деректерді іріктеу көбіне-көп журналистің ұстанымы мен мүддесіне қызмет етеді. Кей тұстарда тапсырыс берушінің мақсаты алға шығады. Деректерді қатал талдау мен ақпартты ұсақтатту бір медальдің екі жағы сияқты. Деректерді шындықтан, қоғамдық өмірден алыстататын бірнеше себептер қатарына ғалым – іріктеудегі бірізділік, жаһандық үнсіздік, ақпараттағы көркемдік, қоғамды тартатын бояудың жоқтығы т.б. атайды. Ақпарат және жарнама. Нарықтық қоғамдағы басылым үшін ең үлкен қаржы көздерінің бір – жарнама. Осы тұста Англияның газеттерінің бағаларының түсіруі арқыыл тираждарын көбейтуі, бұл тираждардың көбею себебі жарнаммен байланысты болған 20-ғасырдың соңғы кезеңіндегі журналистика тарихына шолу жасайды. Англияның «Ньюс интернешл» компаниясы 1994 жылы жарнаманы жариялаудың негізінде 15 % табысқа қол жеткізіпті. Жалпы табысының 15% таза жарнама көздері арқылы түскен. «Таймс» газеті түр мен түске мол мән бере отырып, жарнаманың қаржылық көздерін өсіріп отыр. Ал Францияда жарнама ісі жарнаманың жиналуы мен өндіріс, таратылу, оратлықтардан жарнамалық кеңістіктің сатып алуына баса көңіл бөледі. Жарнаманы әр орталықтардан жинап ала отыырп, жарнама орталықтары арасындағы бәсекеге жол ашады, әрі баға тарифін түсіруге мүмкіндік береді. Теледидардағы жарнаманы кім қояды, қай арна өзіне орналастырады деегн тұста шетелдік теледидар арасындағы үлес салмақтарына талдау жасайды. Жарнама мен ақпараттың өндірспен байланысына, қоғам, тұтынушымен байланысына және нарықпен қатынасына қатысты жүргізілетініне талдау жасайды. Теледидардың рейтингісін көтеріп немес түсіруге де жаранманың әсері бар. Сондықтан да жарнамаға қатысты бірнеше кезеңдерді еске ұстау керектігі түсіндіріледі. 1. Жалпы нормалар. Кез келген жарнама нақты және әдепппен орындалып, шындықпен байланысты болуы керек. Тұтынушыны адастырмауы керек. Балаларға арналған немесе балалар араласқан жарнама ерекше анзарға алынуы қажет. Оның балалар өміріне әсері, психологиялық әсері зерттелуі тиіс. 2. Ұзақтығы. Жарнаманың ұзақтығы жалпы күндізгі көрсетілімнің 15% аспауы қадағаланады. 3. Формасы мен берілуі. Оптикалық және акустикалық жағынан басқа бағдарламалардан бөлек болуы. Блокпен жіберілуі. Жасырын камера арқылы жарнама түсіруге тыйм салынады. Жарнамада жаңалықтар мен өзекті саяси бағдарламалардағы тұлғалар көрінбеуі керек. 4. Жарнаманың қосылуы. Жарнама бағдарламалар, хабарлар арасында қосылады. Ғалым М.Барманқұлов жарнаманың сипаттарына мән бере отырып, қазақстандық жарнама өнімдеріне талдау жасайды. Әсіресе Т.Бекмамбетов пен Б.Қилыбаевтың жарнамалық видеклиптерінің көркемдік және шеберлік сырына тоқталады. «Дүниежүзі тарихы» сериясы бойынша түсірген бірнеше жарнамаларындағы көркем суреттер, дәл алынған персонаждар ғаан еемс, дәл айтылған сөздер де жарнаманың бояуын одан сайын көркейте түскен. Мысалы, «Ждем-с!», «Всемирная история. Банк Империал», «Надо же, не обманули!», «Так ведь пость, матушка. До первой звезды нельзя!» «Звезду Суворову Александру Васильевичу !» деген слогандар ел есінде қалып қоюы жарнаманың да қоғаммен араласатындығының, ақпаратты жеткізіп қана қоймай, тіпті артығырақ беруге де мүмкіндігі бар екендііг дәлелденеді. Ғалым, тележурналист Марат Барманқұлов – 1990 жылдардың соңында тележурналистикадағы барлық өзгерістерді зерттеу нысанынан тыс қалдырған жоқ. Зерттеушінің әр бағдарлама, әр хабарға жасаған талдауларынан бастап, оны шетелдік бағдарлама, хабарлармен салыстыруы – соған орай ой, пікір тұжырым жасау бүгінгі күн үшін өзекті. Қорыта келгенде, тележурналистикадағы жаңалықтар жалпы бұқаралық-ақпарт көздерінң негізгі бір тармағының тың форматы ретінде қарастырылды.
– Қандай қоғам, қандай мемлекетттің де экономикалық, әлеуметтік, рухани, материалдық деңгей-дәрежесі ақпаратпен ғана қуатты;
– ғалым кез келген қоғамның басты күші
– ақпаратта дегенді айтады. Ақпарат пен хабарда да барлық қызықты да, тартымды және қоғам үшін қажет жағдай мен оқиғалар өтіп жатады. Мемлекет пен қоғам журналистің ақпаратынсыз ешкім де, ештеңе де емес. Ендеше қоғамдағаы ең басты күш – ақпарат; – бұған дейін ақпарат насихататушы, дем беруші болып келсе, енді бастамашыл ғана емес, тәжірибеде алғаш өзінен бастаушы ретінде де қызмет атқаруы тиіс;
– ғалым өзгерген қоғамның 6 түрлі дерек пен ақпарт түрлерін анықтап көрсетеді: ақпараты жоқ қоғам – әрекетсіз қоғам. 2. Ақпарат қоғамның негізгі шындығын, түйіндерін, басты мәселелерін шеш алмайды. 3. Ақпарат қоғам шындығын әдеппен, барынша салқынқандылықпен жеткізеді. 4. Ақпарат қоғамның шындығын түрлі көзқараспен, сан алуан пікірлермен, бірнеше ойлармен береді. 5. Ақпарат қоғам шындығын қоғамдағы бар қалпынан да көркем жеткізеді, шынайы суреттейді. 6. Ақпарат берушілер дерек пен жағдайда өздері жасайды, болар жағдайды, айтар жаңалық, хабарды өздері түсіреді, өздері қолдан жасайды;
– нарықтық кезеңдегі баспасөзге қажет бизнес-жоспардың негізгі бөліктерін ұсынады;
– ақпараттың қоғамға ыңғайлы жетуі, қоғамдық санаға әсері, қоғаммен араласуы. Ақпарат қоғаммен қаншалықты араласа алды деген мәселеде бұқаралық-ақпарат көздерінің орны да ашылады;
– газет пен радиодағы бұқаралық-ақпараттың орны, хабар мен бағдарламаның мақсаты анықталып келсе, ендігі жерде телевидение мен Интернеттің ақпараттың қызметі талқыға түсті;
– ақпараттың қоғамдық рөлінің көтерілуі
– қаржылық қатынастарымен де байланысты;
– ғалым ақпараттың қаржылық сипаттарын монополиялық сипатымен анықтайды;
–БАҚ үшін ең бастысы – ақпараттың біржақты болып қалмауы, сондықтан да акционерлер санының мол болуы мен бәсекелестікке қатты көңіл бөлінетінін айтады;
– бұқаралық-ақпарт құралдарын монополиялау мен бірге қатар мульти-медиа үрдісі қатар жүріп жатыр: 1. Конглометрлердің құрылуы. Газет-журнал, кітап шығару, теледидар, радиобағдарламалардың басын қосып, бір қолға жинау.2. Бұндай біріктіру кейде журналистикамен байланысты бола да бермейді.3. Англияда БАҚ-тың үлкен жаһандық империясын Руперт Мэрдоктың есімімен байланыстырады. 4. Францияда Ашетт мульти-медиасының қол астында;
– кез келген өз ісіне адал қарайтын журналист ең бастысы – шындықпен байланысты ғана ақпарат тарту деп біледі;
– саясаткерлер, керісінше, ақпарат – саясаткерлердің мүддесіне қызмет ететін, саясаткерлердің көзқарасы негізінде ұсынылуы тиіс. Саясат үшін ақпарат олардың беделіне нұсқа келтірмей, ел алдында айтқан ой-пікір, көзқарастарын дәледейтін, қоғамның оң бағытта дамып жатқандығын көрсететін бейне ретінде де танылады;
– театрланған көрісітерді барынша ашық көрсетуге, саясаткерлердің мүддесіне қызмет етуге теледидардың ең тиімді бұқаралық-ақпарат көзі екендіігн айтады; – теледидар арқылы саясаткерлер рөлдерінің алғашқы немес нұсқа үлгілерін тауып алуға болады. Мысалы, В.Жириновский (Ресей) Ли Пеннің (Франция) бейнесін еске түсіреді;
– теледидар шындықты көрсеткісі келеді. Саясаткерлер теледидарды өз маркаларын демонстрациялау үшін жақсы көреді. Саясаттың бар шындық бетін көрсете алмаса да, теледидар реванш алады;
– журналистердің аудиторияның талап-тілегіне қарай жасалған, таңдап алған ақпараттары әлі де толығымен тарайтын ақпараттар емес; – монополияландырумен көрермендерге көрінбейтін қосымша өңделімі жүреді;
– дерекке қатысты келесі мәселелер ескерілуі тиіс: дерек жаңа, алғашқы ақпарат. Екінші жеткізуден емес. Журналистер деректің ақпартпен бірге берілгендігін қаламайды. Тек деректің өзі ғана берілуі – ақапартты зерттеуге, ашып, анықтауға, — монтаждауға мүмкіндік береді. Тек дерктің берілуі – журналист үшін қоғамның қажетіне қаарй шешу мен ақпарт берушінің мүддесіне қарай бұрылуына жағдай жасайды. Аудиториямен мақсатты жұмыс істеудің бірнеше тәсілдері бар;
– деректерді іріктеу көбіне-көп журналистің ұстанымы мен мүддесіне қызмет етеді;
– нарықтық қоғамдағы басылым үшін ең үлкен қаржы көздерінің бірі – жарнама,
– теледидардың рейтингісін көтеріп немес түсіруге де жаранманың әсері бар. Сондықтан да жарнамаға қатысты бірнеше кезеңдерді еске ұстау керектігі түсіндіріледі;
– М.Барманқұлов жарнаманың сипаттарына мән бере отырып, қазақстандық жарнама өнімдеріне талдау жасайды;
– Т.Бекмамбетов пен Б.Қилыбаевтың жарнамалық видеклиптерінің көркемдік және шеберлік сырына тоқталады;

Пайдаланған әдебиеттер
1. Барманкулов М.К. Хан… Иван – Алматы: Вифания, 1995. С. 272.
2. https://kk.wikipedia.org/wiki/
3. Есдаулетов А. По тропе наставника // Хабаршы 1998 №2 52-55 б.б.
4. Барманкулов М.К.Телевидение: деньги или власть? – Алматы: Санат, 1997. С. 272.
5. Барманкулов М.К.Телевидение: деньги или власть? – Алматы: Санат, 1997. С. 272.
6. Жигалкин Ю. Полку симбиозов прибыло. Как дядя Гейтс решил
забить баки дяде Тернеру // В газете: «Деловая неделя». 26.06.1996
7. Голядкин Н. Краткий очерк становления и развития отечественного и зарубежного телевидения – Москва: 1996 С.302
8. http://barmankulov.kz/?p=95
9. Ибрагимов Н. Интернет-журналистика – это симбиоз телевидение, радио, газетной печати //В журнале «Хабаршы» КазНУ им. Аль-Фараби.–Алматы:2011С.72-74 http://edu.ehistory.kz/kz/calendar/event/47424
10. Барманкулов М.К. Возможности космического ТВ – Алматы::Санат,1997

3. Орындалған “Қазақ телевидениесіндегі авторлық имидж” туралы ғылыми пікір
Ғылыми мақала қазақ телевидениесіндегі авторлық имидж талдауға арналған. Зерттеуде авторлық имидж туралы талданады. Қазіргі заманда телевидение үшін авторлық имидждың керек екені де белгілі.
К.Сурумбетова ғылыми мақалада қазақ телевидениесіндегі авторлық имиджды талдай отырып, бүгінгі телевидениегі ерекшелікті және түрлілікті көрсете алды. Қазіргі кезде телевидениеде жан-жақтылық пен телевидениедегі имидждың артықшылықтары мен кемшіліктерін көрсете алды. Ғылыми мақала орынды тақырыпты терең аша білген,жақсы жазылған, жоғарғы бағаға ие. Жұмыс жақсы теориялық және практикалық деңгейде орындалды, талаптарға сәйкес келеді Студент өз тілімен, өз пайым, түсінігімен ойлы тұжырымдар жасай алған.

КеАҚ «Торайғыров атындағы университет» ф. ғ. к., әлеуметтік профессоры ғылымдар «Филология және журналистика»
кафедрасының профессоры
С.Т. Елікбай

4. Қатысушы: Сурумбетова Камиля
Торайғыров университетінің Гуманитарлық және Әлеуметтік ғылымдар факультеті «Журналист» мамандығының 3 курс студенті. 2005 жылы Алматы қаласында дүниеге келген.
Ғылыми мақаланың басшысы: Елікпаев Серік Төлеубайұлы. Ф. Ғ. К., әлеуметтік ғылымдар «Филология және журналистика» кафедрасының профессоры.Қазақстан Жазушылар одағының Павлодар обылстық филиалының директоры.