Пәндерді жалаң біріктіру: Қателік қайталана ма?

Мектеп сынақ алаңына айналғалы қашан… Жылда жаңа реформа да­йын тұрады. Келер жылы да 2026–2027 жылғы оқу стандарты аясында мектеп бағдарламасына өзгерістер енгізілмек. Көпшіліктің талқысына түскен өзгерістің бірі – пәндерді біріктіру. Реформашылар бұл шешім білім сапасын арттырады дегенімен, қоғамда оған қатысты сұрақ көп. Математика, химия, физика, биология секілді күрделі пәндерді біріктіріп оқыту қаншалықты дұрыс? Мұндай өзгеріс мұғалімдерге, оқушыларға, жалпы білім жүйесіне қалай әсер етеді? Бұл қадам білім сапасын арттырудың амалы ма, әлде бюджетті үнемдеудің жолы ма?

2026–2027 оқу жылынан бастап Ыбырай Алтынсарин атындағы Ұлттық бі­­лім ака­демиясы әзірлеген жаңа оқу стан­дар­ты ұсынылып отыр. Жаңа стан­­дарт бойынша дәстүрлі алгебра мен геомет­рия «Ма­тематика» пәні ретінде бірікті­рілмек, химия, физика, биология «Жараты­лыстану ғылымдары» атауымен оқытылмақ, ал дүниежүзі тарихы мен құқық негіздері «Әлеуметтік ғы­лым­дар» деп аталмақ.

Оқу-ағарту министрлігі бұл реформаны енгізудің бірнеше себебін алға тартып отыр. Біріншіден, пәндер ара­сындағы бай­ла­ныс­ты күшейту арқылы оқу­шы­лардың білімін жан-жақты дамыту көздел­ген. Екін­шіден, оқу бағдарламасын оңтай­лан­ды­ру арқылы сағат санын тиімді пайда­ла­ну жос­парланған. Үшіншіден, мұға­лім­дерге са­бақ барысын жеңілдетіп, инно­ва­­ция­­лық тәсілдерді енгізу басты мақсат ретін­де қа­рас­тырылады. Тео­рия­лық тұр­ғы­дан алғ­ан­да, бұл өзге­рістер халықара­лық тә­жі­­ри­беге негіз­делген. Мысалы, Фин­­лян­­­дия­да пәндерді біріктіріп оқыту жү­йе­­сі бар. Алай­да еліміздің білім жүйесі мұн­д­ай ре­фор­маны сәтті жүзеге асыруға дайын ба?

Ыбырай Алтынсарин атын­дағы Ұлт­тық білім академия­сы­ның вице-прези­денті Руслан Қаратабанов пәндерді біріктіріп оқыту-оқытпау әр мектептің өз таңдауында деп мәлімдеген. Мектеп басшылығы қаласа жаңа жүйені сынап көреді, қаламаса дәстүрлі жүйеде қала береді. Дегенмен бұл бастамада шикілік өте көп. Осы тұста білім саласының сарапшысы, математика пәнінің мұғалімі Нұрболат Мұхамеджан біріктірілген пәнді сапалы оқытатын маман мен оқу құралдары дайын екеніне күмән келтіретінін айтты.

«Негізі, ақылға салсақ, пән аралық байланыс орнату қажет-ақ. Алайда қатар екі пәнді жоға­ры деңгейде меңгеріп, оны оқу­шы­ларға сапалы түрде түсіндіріп бере алатын мамандар бар ма? Мысалы, мен физика-математика пәндерін қатар алып жүре аламын, бірақ химия мен биология саласында маман емеспін. Бұл жерде бірнеше мәселе туын­дайды. Біріншіден, пәндерді бірік­тіріп оқытуға байланысты жаңа оқулықтарды кім дайындайды? Мұндай интеграцияланған оқулықтарды әзірлей алатын мамандар бар ма, әлде дайын ма­териал­дарды аударып пайдалана ма? Ақыр аяғында бұдан тағы сапасыз дүние шығады. Екін­шіден, қазіргі мұғалімдер бұл жүйеге бейімделу үшін қайта даярлаудан өтуі керек болады, тіпті жаңадан маман даяр­­лау қажет­тілігі туындайды. Үшін­ші­ден, бұл өзгерістер білім сапасын арттыру мақсатында жасалып жатыр ма, әлде сағат санын қысқартып, бюджет үнемдеудің амалы ма? Мысалы, биыл 10 500-ге жуық оқушы физика-математика бағытын таңдап, шекті 50 балды жинай алмады. Ал егер олар қарапайым, А деңгейіндегі сұрақтарға дұрыс жауап бергенде, 70 балл жинауға мүмкіндік алар еді. Бұл жағдай мектептерде физика пәнінен берілетін сағат санының қыс­қаруынан туындап отыр ғой», дейді ол.

География пәні мұғалімі Арайлым Разах та осы пікірді қол­дай­ды. Оның айтуын­ша, мұндай жаңашылдықтың салдары білім сапасына кері әсерін тигізеді.

«Жаратылыстану пәндерін біріктіріп оқыту идеясы көп сұрақ тудырады. Бұл жағ­дайда пәндерді кім оқытады? Мыса­лы, хи­мия пәнінің мұғалімі үш түрлі ғы­лым­ның мазмұнын терең меңгеріп, оқу­шыларға сапалы бере алмайтыны анық. Немесе физика мұғалімі химия мен био­логияның тақырыптарын толық түсін­діріп бере алады дегенге сену қиын. Әлде пәндер бойынша сағаттар бөлініп, әр мұға­лім тек белгілі бір тоқсанда ғана сабақ беріп, қалған уақытта демалыста бола ма? Мұндай тәсіл білім сапасына қалай әсер етеді? Осы сұрақтардың бәрі басы ашық күйінде қалып отыр. Бұдан бөлек, жыл сайын педагогикалық мамандықтарға бөлінетін грант саны артып келеді. Егер пәндерді біріктіру нәтижесінде сағат саны қысқарса, онда болашақ мұғалімдер жұмыс­сыз қалады ғой. Қазірдің өзінде жас мамандар жұмыс табуда қиындыққа тап болып отыр. Бір жерде орын жоқ, екінші жерде тәжірибе сұрайды, үшінші жерде «жа­сыл қағаз» талап етеді. Сонымен қатар бұл өзгерістер ұлттық бірыңғай тестілеуге де әсер етпей қоймайды. Таңдау пәні ретін­де «жаратылыстану мен математика» бел­гілене ме, әлде «жаратылыстану» ғана қа­ла ма? Егер осындай өзгеріс енгізілсе, он­да ма­­ман­дықтар жүйесін де қайта
қара­у­­­ға тура келеді. Білім сала­сын­да­ғы әрбір ре­фор­­ма­ның салдары бар. Сондықтан қандай да бір заң қабылдамас бұрын оның ұзақмер­зім­ді әсерін жан-жақты зерттеп, басқа ми­нистрліктермен келісіп шешім қабылдау қажет. «Келісіп пішкен тон келте болмас» демекші, алдын ала жан-жақты талдау жа­сал­­маса, бұл реформа да аяқсыз қалып, бі­лім сапасына кері әсер етуі мүмкін», дейді ол.

Ал білім саласының сарапшысы Аятжан Ахметжанұлының айтуын­­ша, мұндай бастама бұрын да болған және сәтсіз аяқталған.

«Бұрынғы тәжірибелерден сабақ алуымыз керек емес пе? Мысалы, жаңартылған бағдарлама кезінде технология мен бейнелеу өнері біріктіріліп, «Көркем еңбек» пәні пайда болды. Бірақ қазіргі министрлік бұл шешімнің қате болғанын мойындап, 2026 жылы екі пәнді қайтадан бөлуге шешім қабылдады. Енді дәл солай басқа пәндерді қосып, кейін қателік жібергенімізді тағы да түсінетін боламыз ба? Бұл білім жүйесін жетілдіру емес, сынақ алаңына айналдыру. Мұндай түбе­гейлі өзгерістер мұғалім­­­дер­ге де, оқушыларға да ауыр салмақ салады. Сондықтан бұл реформаның барлық қырлары жан-жақты талқыланып, әрбір шешім мұқият зерттелуге тиіс. Әйтпесе, тағы бір қате рефор­ма­ның куәсі боламыз», деп пікір білдірді сарапшы.

Айтолған ЖҮНІСХАН
“Егемен Қазақстан газеті”