Тарихты білу-парызың ! (Тарихи танымдық ойындар)

Мұқанова Айсұлу Жәңгірқызы

ШҚО Абай ауданы, Саржал ауылы,

Ш.Тоқжігітов атындағы орта мектеп КММ 

                   Тарихты білу-парызың !

    Тарих дегеніміз оқиғалардың,  есімдердің, құжаттар мен даиалардың құр күнтізбесі емес, тарих халықтардың қуанышы мен қайғысының, жарқын өмірге ұмтылған талпынысының, мәңгі, жасампаздығының жарқын бейнесі.Олай болса тарих мұғалімі күнделікті өмірде оқушыларға қаншама қызықты мағұлматтар, қаншама қызықты дүниелер сыйлап, тарих әлемінің құпия сырларына бойлатады.

   Ал ұстазға әрбір сабақ, оның өту барысы, оқушыға жеткізу технологиясы, бәрі-бәрі түсінікті де анық сияқты, бірақ сабақта кедергіге, аяқасты қалыптасқан проблемаларға, ірілі-ұсақты түрлі педагогикалық  ситуацияларға келіп тірелгенде жұмбақты ұтымды әрі нәтижелі шешуді талап етеді.

   Әрбір оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыру, ойлау, еңбек ету қабілетін дамыту, жанындағы досыңнын жұмысына анализ беріп үйрену, мыңдаған фактілердің ішінен ең керектісін, ең қажеттісін бөліп алу, өз ойын еркін жеткізе білу, қорытынды жасау, өз жұмысына баға беру-міне бұл мұғалімнің алдына қойған негізгі мақсаты. Бұл мақсатқа жету жолдарын қаншама педагог-ұстаздар, әдіскерлер, жаңашылдар зерттеп, қаншама көп методикалық әдістемелер, кітаптар шығарып жатқаны белгілі. Олай болса мен бүгін педагогика ғылымына “ерекше тың жаңалық енгізейін”,- деп отырғам жоқ, өзімнің біраз жылғы педагогикалық іс-тәжірибелерді ортаға салып, тәжірибе алмастыруды жөн көрдім.

   Бүгін ағыл-тегіл ақпарат ағымында, ғылым мен техника жаңалықтарының күн санап өсіп отырған заманында, сана сезімнің үнемі толығу, интелентуалды шыңдалу заманында белсенді азаматтық позиция тәрбиелеу үшін оқушылардың өзін және өзгені сыйлау, төзімділікке, өз бетінше ойлап қортынды жасау үшін, таяз ойлы құр кітаптағыны оқытып, жаттату, жарғылар мен жолдауларды зырылдатып оқыту, таныстыру аз, бұл әдістер оқушыны қызықтырмайды қайта бізді олардан алыстатады.

   Қазақстан тарихынан даярлаған творчестволықсырмалар, методикалар, дидактикалық материалдар мұғалімге оқушылардың білімін іс үстінде тексеруге, ал оқушылар өздерінің қаншалықты тарихи білімді екендіктерін анықтауға мүмкіндік туады. Солардың бірі тарихи танымдық ойындар.

   Тарихи танымдық ойындар-сабақ процесіндегі ең бір нәтижелі жұмыс түрі. Олар көбінесе сабақта білім толықтыру, дүние танымды кеңейту үшін қолданылады.

           Оқушылармен жұмыс жасау түрлері әртүрлі. Мысалы: “төртінші артық” “математикалық шкатулка”, “ералаш” т.б. оқушылардың ойын жүйелеп, өткен материалды бекітуге негізделсе,  тарихи викториналар оқушының ойға сақтау, білімін тиянақтауға, ал сөзжұмбақтар, криптограммалар, бас қатырғыштар немесе хроникалық тапсырмалар, терминдер мен аттарды, даталарды еске сақтауға үйретеді.

           Бұл методикалық әдістемені тек тарих сабағында ғана емес сонымен қатар сабақтан тыс шараларында да пайдалануға болады.

   Сондықтан, бүгінгі өскелең ұрпақтың үлкен өмірге білек сыбанып, белсене араласа алатын қабілетін көріп, танып білу заман талабы.

   Олай болса, оқушы бойына адамгершіліктің асыл қасиеттерін сіңіру, оның болашағын, жеке басын сыйлау біздің бірінші міндетіміз.

   Мысалы, Сіздің алдыңыздағы оқушы үй жұмысына тиянақты даярланбаған, бірақ, осы тапсырма бойынша өз пікірі бар, “Менің ойымша, мен былай ойлаймын” деген сиқырлы сөзді қосып, өз ойын айтуда.

   Қуаныңыз, ьұл сөз кішкентай болса да, келген жеңіс. Сондықтан сеніміңізді жоғалтпаңыз, жалт еткен ұшқынды үрлеп қайта лапылдата түсіңіз, оның жолын қызықтырып таба біліңіз. Ал қаншалықты үйретіп, қаншалықты тәрбиелегеніңізді, қаншалықты дағды қалыптастырғаныңызды мына диаграмма арқылы үнемі есептеп отырсаңыз еш қателеспейсіз.

           

   

Мына терміндердің шығу тарихына қысқаша                                                     түсініктеме бер.

                                             «Қазақ»,«Жүз» _______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

                               Алтын орда мемлекетіне мінездеме бер?

1.Териториясы._________________________________________

2.Қоғамдық құрылысы.__________________________________

3.Ішкі саясаты._________________________________________

4.Сыртқы саясаты.______________________________________

5.Алтын Орданың құлау себебі.___________________________

6.Қорытынды._________________________________________

Тимурдың жорықтары (1336-1405ж) \таблицаны                    толтыр/

    Мына елдердің мемлекеттік басқару жүйесінің        схемасын сыз.

 

                         Аңгіме не жайында?

Тапсырма: Төмендегі тексте қандай құрылыс орны жайында баяндалады.

1.Бұл мавзолей өзінің архитектуралық ерекшелігімен және ішкі сыртқы орнаменттерімен басқаға ұқсамайды. Кейін қатты бүліншілікке ұшыраған, біздің уақытқа батыс жақ қабырғасы мен кейбір бұрыштары ғана жеткен.

2.  Бұл архитектуралық құрлыстың үстіңгі бөлігі-күмбез. Қабырғалары квадрат және ромбы тәріздес кірпіштерден салынған. Ал қабырғалары П әрпі басылған кірпіштерден қаланған.

3. Бұл мавзолей куб тәріздес күйдірілген кірпіштен қаланған. 16 қырлы шатыр тектес күмбез бұл құрлысқа аса сән беріп тұр.

 

                  Крассворд

 

Көлденеңінен:

1. Оғыз мемлекетінің астанасы.

2. Мұсылмандардың діні.

3. Жазуыбар тас плита.

4. Киіз үйдің төбесі.

Тігінен:

16-17 қазақ хандығының астанасы.

МЫНА  шығармалардың авторын дұрыс тауып жаз.

    1.Махмуд Қашғари — 1. Диван-и-Хикмет

    2. Әль-Фараби          -2. Ғылымның бастауы

    3. Ахмет Яссауи        -3. Құтадғу-білік

    4. Жүсіп Баласағұн   -4. Дивани-лұғат ат-түрік

                     Жауаптары:

1.__________________________________

2.__________________________________

3.__________________________________

             4.__________________________________

                   Тарих әлеміне саяхат

Оқушылар орта ғасырдағы Қазақстан қалаларына саяхатқа шығады.

Саяхаттың мақсаты:

Саяхат барысында оқушылар неғұрлым, бұл тарихи ескерткіш қала жайында, оның мәдениеті мен атақты адамдары жайында көп мағлұмат жинауы керек. Бұл саяхат басқа дәуірге, оның атмосферасына еніп, оның тарихи жүйелілігіне, оқиғалардың бір-бірімен байланысына терең үңіледі.

      Қысқаша түсініктеме:

Сынып бірнеше эксппедициялық топтарға бөлініп, әртүрлі елдерге, архивтерге, құнды құжаттарға, әдебиеттерге сапар шегеді. Қорытынды-сында бұл зерттеулері жайында қысқаша, қызықты информация даярлау керек.

     Оқу тәрбиелік мүмкіндігі:

Мұндай саяхат оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттырып, олардың шығармашылық ынталануын дамытады. Сонымен қатар оқушылар эмоционалды энергетика жинақтайды.

      Рөлге бөлу:

• Тарихшы

• Экпедиция бастығы

• Барлаушы

• Фотограф

• Журналист

• Видеоинженер

     Ойынды жарақтау

• Экпедицияға қажетті заттар

• Оқулықтар

• Әдебиеттер

• Карта

• Қосымша материалдар

• Бағыты белгіленген бет (Схема)

Ойын этаптары:

Экспедиция алдында нақты мақсаттар қойылады, қорытындысында 4-5 минутбаяндама дайындау керек. Осыдан кейін топтар арасында творчествалық жұмыс басталады. Жұмыс бөлінген тапсырмалар бойынша өтуі мүмкін.

        Мысалы:  барлаушы – қажетті ақпарат жинайды, ғылыми-

                        қызметкер оқып, ең негізгі фактілерді

                        бөліп, баяндама   немесе хабарлама даярлайды.

Сабақтың қорытынды  бөлімінде-шығармашылық топтың есебі. Топ жетекшісі соңынан экспедиция жұмысы жайлы хабарлама жасап, қорытынды жасайды.

                       «Тарихи оқиға» сайысы

      Сыныпты 2-3 топқа бөлеміз де бір тарихи оқиғаны оқып, сол туралы мәлімет даярлауды тапсырамыз. Мысалы «Ұлы Отан соғысы» деген тақырыптан 1 топ бастайды, сосын мұғалім қай топты көрсетсе сол топ жалғастырады, оқиғаның кез-келген жерінен үзіп, келесі топқа жалғау ұсынылады.

        Ойын мынадай сапа бойынша бағаланады:

Мазмұндылығы, жүйелілігі, тарихи фактілердің келтірілуі, қосымша материалдармен толығуы, ойдың үзіліп қалмай, бірден жалғасын табуы.

                              «Шешендер» сайысы

     Қазақ даласы шешендерге,  ақындарға,  дау-тартысты әділетті шешетін билерге, ақыл айтар ел ағаларына бай болған. Ел басына күн туған заманда, жаугершілік заманда, румен-ру, елмен-ел арасындағы тартыстарды әділетті шешіп ел мархабатына бөленген. Төніп келген қатер мен жауды сөзге тоқтатқан.

               Ойынға қатысушыларға тапсырма:

Жаугершлік заман. Аулыңның үстіне ат ойнатып қатерлі жау келіп тұр. Қарсы шығып, соғысқаннан пайда жоқ, жаудың күші басым. Сіздің міндетіңіз сөзбен, нақты аргументтермен өз ойыңызды байланыстыра отырып, жауды тоқтату керек. Ойында шешеннің тапқырлығы мен шешендік дауыс ырғағы міндетті түрде ескеріледі. Ойын белгілі бір уақыт ішінде ғана өту керек.

«Тарихи тұлға» сайысы.

Бұл ойынға танымы мол оқушылар мен ұстаздардан эксперттер тобын құрамыз, олар ойыншылардың жұмысына баға беріп. Қорытынды жасайды. Сыныпты бірнеше топқа бөліп, әр топқа алдын ала даярланған бір тарихи тұлғаның мінездемесі беріледі. Әр топ мінездемемен танысып, мінездеме кімге берілгенін белгілі бір уақыт ішінде анықтау керек.

Ескертпе: конкурстар мен күтпеген үзілістер арасында қазақ    күйлерін   немесе   қазақ  композиторларының шығармаларынан үзінді қоюға болады.

Пресс-конференция.

Пресс-конференция оқушылардан өте тыңғылықты өзіндіндік жұмыс пен ұйымшылдықты қажет етеді. Бұл ойынды оқу материалын бекітуде, жаңа тақырыпты оқу кезінде өткізген ұтымды. Ол үшін ой толықтыру мақсатында қосымша материалдар, қайталауға бағыт-бағдар, түсініксіз сұрақтарға алдын-ала жауаптар беріледі

   Қысқаша түсініктеме:

Бұл ойынды екі жұма өткізбес бұрын сыныпты әр түрлі топтарға бөлеміз. Олар: ғалымдар, эксперттер, қоғамдық ұйым өкілдері, жуналистер, жай адамдар т.б.

   Оқушыларды топқа бөлгенде шама келгенше білім деңгейлерін біркелкі етіп бөлген дұрыс .

  Оқу тәрбиелік мүмкіншілігі:

Ойын оқушылардың танымын, шығармашылық белсенділігін, ойын дамытады. Қосымша әдебиеттер оқу арқылы дүние танымын молайтады. Көпшілік алдында өзін ұстау, аудитория алдында сөйлеп өз ойын еркін айтып, қорғап үйренеді.

   Жүргізуші:

Тарих пәнінің мұғалімі немесе алдын ала даярланған оқушы.

  Ойынның көрнекілігі

Журналистер қай елден, қай теледидар мен қай газеттен екенін білдіретін эмблемасымен, сұраққа жауап берушілердің аты-жөні, қызметі туралы анықтамалармен, пресс-конференция деген жазумен, мүмкіндік болса дыбыс күшейткіштерімен, микрофондармен қамтамасыз етілуі керек.

        Ойынның әр кезеңдік түсініктемесі:

Мұғалім пресс-конференция өткізуге керекті мамандарды алдын ала таңдап, келісіп шақырады. Алдын-ала тақырып, қаралатын сұрақтар анықталып, оқушылардың назарына ұсынылады.

   Бұл ойын алғашқы рет ойналғалы тұрса, қандай сұрақтар, мазмұны, қалай қою керек, иқашан қою керек, қосымша әдебиеттермен қалай жұмыс істеу керек деген сұрақтар төңірегінде қосымша мәліметтер беріп, үйрету қажет. Ал ары қарай оқушы өздігінше даярланады.

   Сыныптағы столдар әр журналистке ыңғайлы жұмыс жасайтындай етіп қойылады. Әр столда журналистің реквизиті тұрады. Ал оларға қарсы стол басында мамандар, қонақтар, тарихшылар, эксперттер т.б. отырады.

       Ойын барысы:

   Пресс-конференция жүргізуші мұғалім конференцияға қатысушы адамдармен таныстырып, құттықтау сөзімен бастайды. Сосын ойынға қатысушыларды, журналистерді таныстырып, жұмыс регламентін белгілейді.

Мысалы: 1.Мамандардың сұраққа жауабы /4-5минут/

               2.Үзіліс /10-15 минут/

               3.Журналистер конференцияда алған мәліметтері бойынша мәлімдеме жасайды, жазған жұмыстарын оқиды. /10-15минут/

               4.Ойынға қорытынды жасау. /5минут/

       Қысқаша кеңес:

Сұрақ қойған адам қайдан, қай газет-журналдан екенін айтып, сұрақты қысқа әрі нұсқа және кімге қоятынын ашып айту керек.

Сұрақты кезектесіп, таласпай, бір-біріне кедергі жасамай қою керек.

Сұрақты жауап берушінің ар-ожданына, намысына тимейтіндей етіп қою керек.

Сұраққа жауап берілгенде келтірілген фактілерді міндетті түрде блакнотыңызға жазып, кейін мақалаға пайдалану керек.

                   ТАРИХИ ТАҒЛЫМ ОЙЫНЫ.

1-сайыс. Өздерін таныстыру. Әр топ тарихи аттарын және эмблемелерын қорғайды.

1-сайыс. Бәйге: әр сұраққа 1 ұпай.

                                 I-топ

1. Прогресс дегеніміз не?  (Алға жылжу.)

2. Дигерлер дегеніміз кімдер?(Жер.)

3. Хрющев дәірі қалай аталады?(Хрющев жылуы.)

4. Жүгері эпопеясының авторы? (Хрющев.)

5. Абылайдың шын аты ?(Әбілмансұр.)

6. 1771-1781ж.ж Орта жүздің ханы? (Абылай.)

7. 25-жыл бойы бас бостандығынан айрылған тарихшы? (Бекмаханов.)

8. Абай жолы романының авторы? (Әуезов.)

9. 1964-1984ж.ж КСРО-ның бірінші хатшысы? (Брежнев.)

10. 1822ж қабылданған жарлық? (Сібір қазақтарының жарлығы.)

                               II-топ

1. Тәелсіздік туралы заң қашан қабылданды? (16.02.19917)

2. Тіл туравлы заң қашан қабылданды? (1989ж. 22 қыркүйек, 1997ж. 27 шілде.)

3. Қуғын сүргінді ұйымдастырушы кім? (Сталин.)

4. Тың және тыңайған жерлерді игеруде қанша адам келді? (2млн.)

5. 1783-1797ж. көтерілістің басшысы кім? (Сырым Датұлы.)

6. Кіші жүздің Ресейге одақ болуын қалаған хан? (Әбілқайыр)

7. Жеті жарғының авторы? (Тәуке хан.)

8. Абылайдың жалған аты? (Сабалақ.)

9. Кариб дағдарысы қашан болды? (1962ж.)

10. Капитализм дегеніміз не? (Жалдамалы еңбекшілердің еңбегін қанау.)

 

3-сайыс. Шешендік сөздер.

Қазақ оцйшылдарының жазып қалдырған тарихи ой-тағылымына сипаттама жасау. (1-ұпай.)

4-сайыс. Дебат

Бу машинасы. Дженни механикалық машинасы

            Иә.                                      Қарсы.

5-сайыс. Сөздік сынақхат.

Арғымақтардың артында жазылған сөздердің анықтамасын айт.

6-сайыс. Капитандар сайысы.

Егер мен……

Алдарында жатқан заттардан әр-түрлі еңбек құралдарын жасау.

Ойынның қортындысын шығару.

                                АШЫҚ САБАҚ

Сабақ тақырыбы: “XV-XVII ғасырлардағы қазақ халқының қолөнері” .

1. Ұйымдастыру уақыты: Амандасу танысу.

2. Үиге қандай тапсырма берілді? $30-31. XV-XVII ғасырлардағы қазақ халқының шаруашылығы.

3. Ал, олай болса , уақытты босқа өткізбей тездетіп үй тапсырмасын тексерейік.

4. Олай болса тексеруді бастайық.

                  Жалпы ауызша сұрақ.

Қазақтар көшіп, қона бермей, неге бір орнында отыра бермеген? (Ауыл маңының таза болмауы, шөптің таусылуы, маусымға байланысты.)

Қазіргі кезде мал шаруашылығының жағдайы қандай деп ойлайсыңдар? (Оқушы көзқарасы біздің аылда)

5. Ал, енді жұппен жұмыс істеп көрейік.

6. Ал, енді топпен жұмыс жасайық. (ойын түрінде.)

                   I топ- “Терминологиялық диктант.”

                   II топ- “Жетпей тұрған дыбысты тап.”

                   III топ- “Сен білесің бе?”

                   IV топ- “Қатесін тап.”

7. Енді жекелей жұмыс жасап көрейік. (Крассворд)

8. Үй жұмысына қоттынды жасау. Қорыта келе, балалар қазақта “Малым-жанымның садағасы, жаным-арымның садағасы” деген ұран сөз бар екен, мағынасын кім қысқаша түсіндіреді?

Ал, енді XV-XVII ғасырдағы қазақтардың мал шаруашылығымен танысып болсақ, енді осы ғасырдағы қолөнермен танысайық.

 

[bws_related_posts]