Витаминдер

            Головацкий атындағы орта мектептің

                                                     Панфилов ауданы

Биология пәнінің мұғалімі Рысбаева Гулмира Бейсенбайқызы

 

Тақырыбы: . Витаминдер

• Мақсаты: Оқушыларға витаминдердің маңызы, топтарына, жетіспегенде пайда болатын ауруларына тоқталу арқылы білім беру.

Міндеттері: 1.Оқушыларға білім тереңдету мақсатында адам ағзасындағы  витаминдердің қызметі, авитаминоз, гипервитаминоз ұғымдарының мәнін ашу арқылы білім беру

2. Оқушылардың витаминдер топтарына тоқталу арқылы  білімін толықтыру, әр түрлі білім көздерін қолдана білу. Ойларын салыстыруға, анализдеуге,  жалпылауға және  қорытындылауға үйрету арқылы дамыту.
3. Оқушыларды топпен жұмыс кезінде  ұйымшылдыққа және сыйласымдыққа тәрбиелеу.  Өз денсаулығына жауапкершілік сезімін арттыру,  салауатты өмір салтын ұстауға тәрбиелеу.

Сабақтың түрі:  —  Аралас сабақ

Сабақтың типі: Жаңа білім меңгеру

Сабақтың әдісі: СТО:түсіндіре басқарып, жеке және топтық жұмыс,өздік жұмыс, сұрақ – жауап.

Көрнекіліктер: таратпа материал, суреттер, кесте.

Сабақтың барысы.

І. Ұйымдастыру кезеңі   

ІІ.Үй жұмысын сұрау.  

1.Зат алмасуды ғылыми түрде қалай атайды? (метаболизм)

2. Заттар мен энергияның алмасуы неше сатыдан тұрады? (2)
3. Энергетикалық алмасу дегеніміз не? (органикалық заттар ыдыраған кезде энергия бөлінетін реакциялар жиынтығы )
4. Энергияны өлшеу бірлігі (джоль)
5. Энергетикалық алмасу неше кезеңнен тұрады? (3)
6. Энергетикалық алмасудың кезеңдерін ата (дайындық, оттексіз, оттекті)
7. Дайындық кезеңіндегі энергия қайда жұмсалады (жылу түрінде бөлінеді)
8. Оттексіз кезең қайда жүреді (цитоплазмада)
9. Анаэробты дегеніміз не? (оттексіз)
10. Оттекті алмасу қайда жүреді (митохондрияда )

10.1 г. Май ыдыраған кезде қанша энергия бөлінеді? (39,1кДж)

ІІІ.Негізгі бөлім.

1.Жаңа тақырыпты түсіндіру.

Витаминдер дегеніміз — ағзаның тіршілік әрекетіне қажет органикалық заттардың жеке тобы.

Витаминдердің ашылу тарихынан…

1880 жылы орыс дәрігері Н.И.Лунин өз эксперименттері негізінде тамақ құрамындағы қандайда бір ерекше заттардың болмауынан ауруға ұшырауын анықтады.

Витамин жетіспесе —  авитаминоз

Витамин шектен тыс көп болса —гипервитаминоз

Витаминдердің топтары

 

 

Майда еритін А, Д, Е, К                     Суда еритін С, РР, В,  В топтары

А (ретинол) Эпителий ұлпаларының дамуын,қалыпты өсуін реттейді; ферменттер жұмысын күшейтеді; көру пигменті –родопсиннің түзілуін қамтамасыз етеді; өсу витамині деп атайды;

Жетіспесе:  тері құрғап жарылып, қасаң қабығы бұзылады, іңірде нашар көреді, ақшам соқыр ауруына шалдығады. Басыңызда қайызғақ пайда болады,  тамағыңыздың сілемейлі қабықшасы жиі-жиі қабынады;

Кездеседі:   Бауырда, сарымайда,балық майында көп.Өсімдіктекті өнімдерде-құрамында каротин бар сәбіз,қызан, асқабақ, тәтті қызыл бұрыш,өрікте көп.

Тәуліктік мөлшері 2,5-10,5мг.

Д (кальциферол) Сүйектердің қалыпты дұрыс дамуын қамтамасыз етеді; бұлшықет тонусын күшейтеді; ферменттер жұмысына әсер етеді; ағзадағы кальций алмасуын жүзеге асырады; күннің ультракүлгін сәулелері арқылы  ағзада түзіледі;

Жетіспесе: Фосфор–кальцийлік алмасу бұзылады; бойдың өсуі баяулайды; сүйек беріктігінен айырылады; аяқ сүйектері қисаяды;          бас, қарын үлкен болады.

Кедеседі:  Балық майында, бауырда, жұмыртқа сарыуызында т.б. кездеседі.

Тәуліктік мөлшері 2,5 мг;

К (филлохинон) 1935 жылы дат биохимигі Хенрик Дам анықтады, қан ұюына,ішекте органикалық заттардың сіңірілуіне қатысады;

Жетіспесе:  қан ұюы баяулайды.

Кедеседі: Салат жапырағында, бауырда көп кездеседі; К витамині жетіспеушілігі өте сирек кездеседі, себебі ішек қабырғасында жеткілікті мөлшерде түзіледі.

 Тәулігіне: 0,2-0,3мг.

Е (токоферол)   ағзаның зат алмасуына және көбеюіне әсер етеді.

Жетіспесе: әйелдерде бедеулікке, бұлшықеттер қатаяды.

Кедеседі: көкөністерде, астық тұқымдастарында, өсімдік майында, жұмыртқада

Тәулігіне: 10-20мг.

  С (аскорбин қышқылы) Тотығу-тотықсыздану реакция айналымына қатысады; көптеген ферменттер құрамына кіреді; ақуыз синтезіне қатысады; антиденелердің қалыптасуын жүзеге асырады; дентин, шеміршектің қалыптасуына қатысады, ішекке темір элементінің сіңірілу процесін күшейтеді; бүйрек үсті бездерінде норадреналиннің түзілуін жүзеге асырады;

Жетіспесе: Қызылиек қанталайды, қан кетеді; бұлшықеттер ауырады; қылтамырлар үзіледі; буын ауырады; тістер босап түседі; ағзаның ауруларға қарсы тұруы  төмендейді, тез шаршау;

Кездеседі: Итмұрын, қара жидек, бүлдірген,апельсин, лимон, пияз, сарымсақ, қырыққабат, алма т.б.

Тәулігіне 50-100 мг қажет.

В тобы витаминдері

В тобы витаминдерінің 15 жуық түрлері бар; Зат алмасуда маңызды қызмет аткаратын ацетилхолин құрамына кіреді. Астық, бұршақ тұқымдастарда, қызылшада, бауырда, жұмыртқа сарыуызында, ашытқыда кездеседі.

Витамин    В1 (Тиамин) Көмірсулар алмасуына қатысады; жүрек, бұлшықет, жүйке жүйесі мүшелерінің қызметін реттейді;

Жетіспесе: В1 витамині жетіспеуінен “Бери-  бери” (полиневрит), сал ауруы пайда  болды.

Кездеседі: тазартылмаған астық тұқымынының дәндерінде, бұршақ тұқымдастарында, жұмыртқа сарыуызында кездеседі;

Тәулігіне: 2,3мг.

Витамин   В 2  (Рибофлавин) ХІХ ғасырдың 30 жылдары алғаш анықталды; зат алмасуға, көзге, қан жасалу мүшелеріне әсер етеді.

Жетіспесе: Көздің мөлдір қабықшасы қабынады, ауыз қуысының сілемейлі қабықшасы қабынады, көзден жас ағады.

Кездеседі: Етте, сүтте, бауырда, жұмыртқада,астық дәндерінде кездеседі;

Тәулігіне: 3-4 мг.

Витамин  В6   (Пиридоксин)  Ақуыз алмасуына қатысады; қантамырлар қабырғасында холестериннің жинақталуына кедергі жасайды;

Жетіспесе: атеросклероздың дамуы; бауырдың семіруі;көкбауырдың бұзылуы; қалқанша безі қызметінің нашарлауы байқалады.

Кездеседі: Арпа, бауыр, бидай ұнтақтарында кездеседі.

Тәулігіне: 2,3мг.

Витамин  В12(цианкобаламин)    Қан жасушалары-эритроциттер, тромбоциттердің түзілуін жүзеге асырады;

Жетіспесе: қаназдық, көп жетіспесе адам өліп кетуі мүмкін.

Кездеседі: бауырда, бүйректе,балықта, жұмыртқада,  кездеседі.

Тәулігіне: 2-3мг.

Витамин РР  (никотин қышқылы)  ХХ ғасырдың 20 жылдары ғана қасиеті зертеле бастады;тотығу реакцияларындағы катализатор-ферментердің құрамына енеді; май қышқылдарының синтезіне қатысады; аминқышқылдары айналымына қатысады;

Жетіспесе: көңіл күйі өзгереді, теріде күлдіреген көпіршіктер пайда болады. Адам пелагра ауруына шалдығады.

Кездеседі: бауырда, етте, жұмыртқада,қара нан, жер жаңғағынде көп кездеседі. Тәулігіне 15-25мг.

1-топ  Витаминнің маңызы

2-топ. Майда еритін витаминдер:  А, Д, Е, К

3-топ Суда еритін витаминдер:  С, РР, В,

IVСабақты бекіту

VСабақты бағалау:                

 VI.Үй тапсырмасы :  §50

      

Головацкий атындағыорта мектебі

Биология-география пәнінің мұғалімі : Рысбаева Г.Б

Панфилов ауданы

 

 

Тақырыбы: Техникалық талшықты дақылдар және дәрілік өсімдіктер.

Білімдік мақсаты: Оқушыларға осы тақырып бойынша техникалық дақылдардың  түрлерінен мысал кетіре отырып ерекшеліктерін, маңызын түсіндіру. Дәрілік өсімдіктер туралы мағлұматтарды жергілікті жердегі өсімдіктерді мысалға келтіре отырып оқушылар білімін қалыптастыру, ой өрісін, есте сақтау қабілетін дамыту барысында СТО т ехнологиясын пайдаланды.

Сабақтың барысы:

І. Үй тапсырмасы «Кубизм» әдісі бойынша сұралды.

1	Зерттеңіз	Бөлме өсімдіктерінің қандай түрін өсіресіңдер? Оларды қалай көбейтеді?
2	Салыстырыңыз	Бөлме өсімдіктерін өсіру мен мәдени өсімдіктерді өсіруді салыстыр.
3	Суреттеңіз	Бөлме өсімдіктерінің құрылысын, ерекшеліктерін, тіршілігін зерттеңіз

І. Жаңа тақырып барысында  «миға шабуыл» кезеңінде оқушылар өздері білетін жергілікті жердегі дәрілік өсімдіктер, талшықты дақылдар туралы ойларын білдіреді мысалдар келтіре отырып жаңа білім алуға дайындалады.

ІІ. «Мағынаны ажырату» кезеңінде оқушылар үш топқа бөлініп оқулыөпен жұмыс жасайды, алгоритм бойынша ассоциация, яғни кластер жасай отырып, жұмыс істейді.

Өсімдіктер

 

Техникалық талшық дақылдар                                                 Дәрілік өсімдіктер

Маңызы                     Құрылысы          Қызметі

ІІІ. Эссе жазу (еркін жазу) оқушылар тақтадағы жазылған сөздерді бір-бірімен байланыстырып эссе жазады, тақырыптың мазмұнын ашады.

ІҮ. Ой толғаныс сатысы (бес жолды өлең әдісі)

1. Зат есім – кім? не? 1 сөз
2. Сын есім — қандай ? 2 сөз
3. Етістік – не қылды? не істеді? қайтті? 3 сөз
4. тақырыпты ашатын сөз тіркестері немесе сөйлем 4 сөз
5. тақырыптың синонимі (баламасы)

Ү. Рефлексия

1. РАФТ әдісі.

Р – рөл, А – аудитория, Ф-форма, Т-тақырып.

Рөл ретінде мұғалім тақырып айтады. Жергілікті жерде өздерің тұратын өлкеде өздеріңе таныс дәрілік өсімдіктер туралы «Өсімдік – дертке дауа, жанға шипа»

І-топ. Аудитория (тақырыпқа сипатамма береді өздеріне таныс өсімдіктер туралы топ болып шешеді)

ІІ-топ. Форма (осы таөырып бойынша хат, өлең, шығарма т.б. жазады)

ІІІ-топ. Тақырып. (берілген тақырыпты өздерінің шығармашылығына байланысты өзгертуге болады тапсырмаға тақырып қойып қорғайды)

ҮІ. Биологиялық диктант сөйлемді аяқтау:

1. Техникалық дақылдар дегеніміз –
2. Техникалық дақылдардан алынады –
3. Үпілмәлік өсімдігінің а) гүлшоғыры –

б) жемісі –

в) тұқымында –

4. Талшық алынатын өсімдіктер –
5. Қазақстанда дәрілік өсімдік түрлері қанша –
6. Дәрілік өсімдіктердің құрамы –
7. Қандай дәрілік өсімдіктерді білесің (жергілікті жердегі) –
8. Қандай техникалық өсімдіктерді білесің –

ҮІІ. Сабақты қорытындылау

Оқушылар карточка таңдау арқылы топқа бөлінеді

І-топ Сайлау, ІІ –топ Барлығы, ІІІ-топ Делегат, ІҮ-топ  Сенім осы топтар бойынша мұғалім оқушылардың білімін тексереді.

1. Сайлау карточкасын алған топтан мұғалім бір оқушыны өзі сайлап, сұрақ береді.
2. Барлығы карточкасын алған топтан барлық оқушыдан сұрайды.
3. Делегат карточкасын алған топ іштерінен бір оқушыны дайындап, өздері делегат ретінде сабақ айтуға жібереді.
4. Сенім карточкасын алған топ жетекшісі оқушылардан сұрайды, бағалайды, мұғалім сенеді.

Қойылатын сұрақтар:

1. Техникалық талшықты дақылдар дегеніміз не?
2. Өсімдіктердің ерекшеліктерін бөлме өсімдіктерімен салыстыра отырып түсіндір.
3. Дәрілік өсімдіктердің ерекшеліктері, құрамы, маңызы туралы не білесің?
4. Техникалық өсімдіктерден не алынады?
5. Техникалық өсімдіктердің қолданылуы туралы не білесің?
6. Жалбыз тікен өсімдігі туралы не білесің?

Үйге тапсырма: Дәрілік өсімдіктердің халық емшілігінде қандай ауруларға емдік қасиеті бар екенін қариялардан, ата-аналардан сұрап, білу.

Сабақты тұрлендіріп өткізу оқушылардың қызығушылығын  арттырады, өз бетімен шығармашылық жұмыс жасауын дамытады, кабинеттегі қосымша әдебиеттермен  жұмыс жасай білу дағдысын қалыптастырады, алған білімдерін іс жүзінде, өмірде пайдалануға сабақтың берері мол.