Су қоры — халық байлығы

Қарағанды облысы Жезқазған қаласы
№1 орта мектебі 1 «Б» сынып оқушысы
Тайғараева Зағипа Қуаталиқызы
Жетекшісі: Жандилдаева Жумагул Төлепбайқызы.

Тақырыбы: Су қоры — халық байлығы
Су жүргізер тіршіліктің тамырын,
Су жоқ болса тіршілік тамам бауырым
Судың біздер біле тұра маңызын,
Көп болған соң ұмытамыз қадірін.
Мақсаты;
Тірі және өлі табиғатта жүретін түрлі процестер мен құбылыстардың адам тіршілігіне жұмсалатын заттардың ішінде судың маңызы зор. Мұздарды, батпақтарды қосып есептегенде, жер бетінің 77,5% — ын су алып жатыр. Су қорларына – мұхиттар, теңіз, өзен, көл, жер асты сулары, мұздықтар, атмосферадағы ылғал кіреді.
Міндеті;
1.Халыққа судың маңызы мен оның пайдасы жайлы ұғым беру.
2.Суды ұқыптап және оны тиімді пайдалану.
3.Өзен көлдердегі суларды тазарту.
Өзектілігі:
Су ресурстарының “мұхит-атмосфера-жер-мұхит” системасындағы айналым процестерінде тамаша бір қасиеті — өздігінен қайта қалпына келу қабілеті. Сондықтан табиғатты қорғаудың аса маңызды міндеттерінің бірі табиғи сулардың осы қасиетін сақтап қалуға барынша мүмкіндік жасау. Планетамыздағы адамзаттың тұщы суды пайдалануы жыл сайын өсіп келеді. Ал, мұхиттардың, теңіздердің тұзды сулары шаруашылықта мардымсыз болса да қолданылып жүр. Біздің республикамызда су тұщытқыш станциясы Ақтау қаласында ғана бар. Егер ерте кезде, бір адам басына шаққанда, тәулігіне 12-18 литр су пайдаланса, XX ғасырда мәдениеті дамыған елдерде оның шамасы орта есеппен 200-400 литрге жетіп отыр
Болжам;
Су қоры – халық байлығы, өкінішке орай жер бетіндегі тұщы судың қоры өте аз. өзендер мен көлдердегі тұщы сулардың қоры, гидросфера ресурсының бір пайызына да жетпейді екен. Құрлық бетінің әр түрлі жерлеріндегі тұщы сулардың қорлары әр түрлі. Мысалы, Аляскада 1 адамға 2 миллион м3, Жаңа Зеландияда 100 мың м3, бұрыңғы Кеңестер Одағында 18,3 мың м3, ал Қазақстан Республикасы тұщы су қоры тапшы мемлекеттер қатарына жатады. Қазақстанда 1987 жылы халық шаруашылығына жұмсалған судың жалпы мөлшері 38 км3-ге жетті.
Кіріспе
Су – бұл шексіз теңіздер мен мұхиттар, ағысты өзендер және мөлдір көлдер. Дегенмен су тек қана көре алатын, ыстық күндері сүңгіп кететін су айдындарында ғана болмайды. Судың көлемді бөлігі адам көзінен тыс жер астында жасырынған. Бұндай су айдындары жер асты сулары деп аталады.
Жер асты сулары өзінің ерекшелігі және құрылысы бойынша жер үстінде орналасқан судан ерекшеленеді. Жер асты сулары жерге жауатын жауындардан толықтырылады. Дегенмен бұндай толықтырулар біркелкі емес, өйткені көп жағдайда жергілікті жердің рельефінен, жауын түрінен, сондай-ақ жақсы өткізетін және суды ұстап тұра алатын топырақтан да байланысты болады, ол астыңғы қабатқа өту үшін жол бермеуі де мүмкін. Бұдан өзге, жер асты сулары өз қорын жер үсті су айдындары есебінен де толықтырады.

Су туралы мақал-мәтелдер
Таулы жер бұлақсыз болмас,
Сулы жер құрақсыз болмас.

Су жүрген жер береке,
Ел жүргенжермереке.

Су патшасы – мұрап,
Түнпатшасы – шырақ.

Су — ырыстыңкөзі,
Еңбеккірістіңкөзі.

Өз кезегінде жер асты сулары осындай су айдындарын өздері қоректендіреді.
Жер астына түсіп су, әдетте, бір жерде жинақталмайды, өзінің орналасу заңдылығы болады. Солай су ерекше жоғарғы және төменгі қабатты ұйымдастырады. Төменгі қабатта судың ең кіші көлемі болады. Үлкен көлемді су жоғарғы қабат бойынша үйлестіріледі. Бұл жердің төменгі деңгейіне судың өтуі өте қиын, ал жоғарғысында – су жинақтала алатындығмен түсіндіріледі. Жоғарғы қабат әлі де үш деңгейден қалыптасады – жоғарғы, ортаңғы және төменгі, әрқайсысы өзінің суды өткізу ерекшелігімен сипатталады.
Жоғарғы аймақта адам шаруашылықта қолданатын су жинақталады. Ортаңғы аймақта, әдеттегідей минералдық сулар орналасады. Ал төменгі, іс жүзінде су алмасу болмайтын аймақта жер үсті тұздығы деп аталатын көптеген құрауыштар мен элементтер ерітілген су болады.
Жер асты сулары қандай қабатта жатқанына байланысты өз сипаттамасын өзгерте алады. Осыған байланысты жер асты суларының үш түрі белгілі. Бірінші түрі жетекші деп аталады. Бұл – жер үстіне ең жақын орналасқан сулар. Дегенмен жетекші жеткілікті тұрақты емес. Бұл қабаттан құрғақ ауа-райы кезінде су толық кетіп қалуы мүмкін, ал үздіксіз жауы-шашын нәтижесінде қайта пайда бола алады.
Жетекшісулардантөментопырақсуларыорналасады. Әдеттегідей, топырақсуларышеткі, суғаберікқабаттаболады. Одантөменағындысуларорналасады. Екіншіатауы – артезиандықсулар. Бұлжерастының су қабатыаумақрельефінебайланысты.
2, Тазартылғансу
Өмірбойыналастанғансуға тап болғанадам оны ішуүшін суды қандайтәсілменсүзукерекекендігінойластырабастады. Бұданшығужолынсудыңөзікөрсетті. Судыңжоғары температура кезіндебуғаайналуқасиеті бар. Осындайтәсілменсудыңқұрамында бар көптегенөзгебөлшектерденбөлушешілді. Бұндай суды тазалауүрдісідистиляция, ал құралдыңөзідистилятордепаталды.
Тазартылған су толықсүзілгенсұйықтықболыпсаналады. Бұндақоспалардың, тұздар мен қаттыбөлшектердіңең аз мөлшеріғана бар. Дегенментазартылғансуда қосымшақұрауыштартолықжоқдепайтуғаболмайды. Судыңөзгеқұрауыштармен тез өзарақарым-қатынасқатүсуқасиеті бар. Ал бұл суды дистиллятор арқылыайдағанда, осы металдар атомы еңкішкентаймөлшердесуғатүсуімүмкін. Дегенменбұлсудың таза болуынакедергікелтірмейді. Су жүзпайызешқандайқоспасызболуыүшін суды деиондайтынарнайықондырғыларпайдаланылады. Сондай-ақөте таза суды дистилляторданбірнешеретөткізуарқылы да алуғаболады. Солайшабидистилляталынады. Дистилденген суды, әдеттегідей, өнеркәсіпкенемесемедицинағаалады. Осылайтазартылған су негізіндекейбірдәрілержасалады. Ал кішкентайэлектрөткізуқабілетініңарқасындадистиденген су өндірістетаптырмайтынзат.
Өз өлкеміздің су қорларына келетін болсақ Жамбыл облысының барлық өзендері Арал теңізі алабына жатады. Қырғызстан жерінен бастау алатын Шу, Талас, Аса өзендері облыстың негізгі өзендері болып табылады.
Облыс көлеміндегі жерүсті суларының сапасын зертханалық талдауда өткен жылмен салыстырғанда 2006 жылы Шу, Талас, Аса өзендерінде ластану индексінің өскендігі байқалған.
Жалпы облыс бойынша ластағыш заттар төгінділері “Шолақтау” таукен өндіру комбинаты, Шатыркөл руднигі, Ақбақай таукен металургиялық комбинаты, “Монолит ” ашық акционерлік қоғамы сияқты кәсіпорындардан болып отырғандығы расталып отыр.
Қорта айтқанда, су — өмірдің нәрі, ол — өмірдің өзі, сондықтан да оны аялау, оны көзіміздің қарашығындай сақтау – бәріміздің табиғат алдындағы азаматтық борышымыз. Табиғат тепе-теңдігі табиғаттың міндетті заңдылығы, оны оқып-үйрену, танып білу әрбір адамның жоғары саналы, экологиялық мәдениеті қалыптасқан тұлға екендігінің белгісі.

3. Ал енді қорыта келгенде табиғат ана бізді аяалап,қастерлеп,еш планетада жоқ суды бізге сыйлаған. Ата-бабамыздан қалған табиғи мұралардың ең бастысы су көзі болып табылатынын біле білген жөн. Қазақ халқы «судың да сұрауы бар деген». Су – бұл шексіз теңіздер мен мұхиттар, ағысты өзендер және мөлдір көлдер. Дегенмен су тек қана көре алатын, ыстық күндері сүңгіп кететін су айдындарында ғана болмайды.Құрметті достар суды аяалап,оны қастерлеп күту керек екенін естен шығармаңыздар. Сусыз тіршілік көзінің жойылатыны айдан анық.
Ал қадырлі достарым
Осы менің жоспарым.
Суды сақтап жүрейік,
Қастерлеп оны күтейік.

4. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Баешов Ә.Б. “Экология және таза су проблемалары” 2003 ж.
2. Дәрібаев Ж.Е., Баешов Ә.Б., Сермаңызов С.С. “Экология”, “Астана”, “Дәнекер”. 2005 ж.
3. Шілдебаев Ж. “Қызықты экология”.
4. Бушман Л.Н. “Шөлімізді қандыра аламыз ба?” 2002 ж.
5. Асқарова Ұ.Б. “Экология және қоршаған ортаны қорғау”. 2005 ж.
6. “География жәнетабиғат” журнал. №2, 2006 ж.
7. Облыстықэкологиялықорталық. 2006 ж. мәліметтер.