Химиялық элементтерді жіктеудегі алғашқы қадамдар

Жамбыл облысы Мерке ауданы. № 18 А. Қосанұлы атындағы тірек мектеп (ресурстық орталық). Химия пәнінің мұғалімі: Расулова Индира Калтаевна

Тақырыбы: Химиялық элементтерді  жіктеудегі  алғашқы қадамдар

Мақсаты: Білімділік: Химиялық элементтердің  жіктелуі, металдар  мен бейметалдар, олардың маңызы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Оқушылардың  сабаққа қызығушылығын ояту, танымдық, ойлау, есте сақтау қабілеттерін арттыру, жұмыс дағдысын нығайту.

Тәрбиелік: Оқушыларды еңбексүйгіштікке, жеке тұлға болып қалыптасуға, жауапкерщілікті  сезіне  білуге тәрбиелеу.                                                                                                                                         Көрнекілігі: периодтық жүйе, сызбанұсқа, таратпа қағаздар, слайдтар.                                                     Сабақтың түрі: Саяхат сабақ.                                                                                                                         Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, ізденіс, ассоциация, тест, есеп шығару.                                                        Пәнаралық  байланыс: биология, география, математика, физика, қазақ әдебиеті.

Сабақтың барысы:                                                                                                                                Ұйымдастыру кезеңі: Сәлемдесу, оқушыларды түгендеу, назарларын сабаққа аудару.                                                 Үй тапсырмасын сұрау.

Тест жұмысы

1.Массасы 8 г кальций сумен әрекеттескенде неше грамм сутек газы бөлінеді:

1. 0,5 г
2. 0,3 г
3. 0,1 г
4. 0,4 г

2.Бір негізді қышқылды тап:

1. Күкірт қышқылы
2. Азот қышқылы
3. Фосфор қышқылы
4. Көмір қышқылы

3.Тұздар дегеніміз:

1. Металл атомы мен гидроксотоптан тұрады
2. Сутек атомы мен қышқыл қалдығынан тұрады
3. Метал атомы мен қышқыл қалдығынан тұрады

4.Берілген формуладан тұзды табыңыз:

1. HBr
2. H S
3. CuS
4. HCl

5.6,2г натрий оксиді қанша грамм күкірт қышқылымен әрекеттеседі:

1. 1,2
2. 7,3
3. 9,8
4. 5,2

6.Негіздер нешеге бөлінеді:

1. Бөлінбейді
2. 2
3. 3
4. 4

7.Тұздарды алудың негізгі неше тәсілі бар?

1. 10
2. 15
3. 5
4. 4

8.MgOHCl-дың атауы

1. Магний хлориді
2. Магний гидрохлориді
3. Магний гидроксиді
4. Магний гидроксохлориді

9.Қышқылдық оксид пен су әрекеттескенде  түзіледі:

1. Сілті
2. Қышқыл
3. Тұз
4. Негіз

10.Қышқыл дегеніміз не?

1. Метал атомы мен гидроксотоптан тұрады
2. Метал атомы мен қышқыл қалдығынан тұрады
3. Сутек атомы мен қышқыл қалдығынан тұрады

Жауаптары:

1.д     2.в     3.с     4.с    5.с     6.с    7.а    8.д     9.в     10.с

 

 

Жаңа сабақты түсіндіру:

ХІХ ғасырдың екінші жартысында химиялық элементтердің 60-тан астамы белгілі  болып, ал олардан  алынған  заттардың алуан түрлілігі ғалымдарды элементтердің  қасиеттерін зерттеуге, олардың бәріне ортақ қасиеттерін табуға жетеледі.

Элементтерді өздеріне ортақ ұқсастықтарына байланысты былай жіктейді:

Элементтер

 

Екідайлы

Бейметалдар

Металдар

 

Енді саяхатымызды бастайық:                                                                                                                                     № 1-аялдама- «Металдар» елі

Металдар:                                                                 

 Ca, K, Li, Na, Zn, Mg, Mn, Ag, Au, Al, Hg, Pb, Bi, Cs, Rb, Ba, Sr, Fr

Металдар — созылымды, серпімді, металдық жылтыры бар, электр тоғы мен жылуды жақсы өткізетін қатты заттар.

 

Металдар жіктелуі ж     ж

 

 

 

 

Түсіне қарай: Қара және түсті

Агрегатты күйіне қарай: сұйық және қатты

Тығыздығына қарай: ауыр және жеңіл

 

 

 

 

Металл кендері:                                                                                                                                                   Pb, Zn — Текелі,Малеевсек, Ащысай                                                                                       Mg, Ti, Zn, In, Be, Ta, Nb — Өскеменде өндіріледі                                                                                                                    Mn — Қарашал, Жезді                                                                                                                                             Cr — Хромтау, Ақтөбе облысы                                                                                                                                  Cu — Жезқазған, Ақтоғай, Айдарлы                                                                                                                      Fe — қарағанды, Орал, Соколов — Сарыбай, Рудный                                                                                                     W, Mo — Ағадыр, Қатонқарағайда                                                                                                                          Sn — Көкшетауда, Қарағандыда                                                                                                                          Au — Бақыршық, Майқайың, Жетіқарада өндіріледі

№ 2—аялдама- «Бейметалдар» елі

               Бейметалдар:                                                                                                                    B, C, P, Cl, N, O, F, S, Si, Ar, Br, I, H, As, Se

Бейметалдар әртүрлі агрегаттық  күйде болатын жай заттар түзеді: мысалы, күкірт, йод-қатты, бром-сұйық, сутек, азот, оттек-газ. Олардың  түсі және қасиеттері әр түрлі болады. Олардың  металдардан өзгешілігі бәріне тән ортақ қасиеттері болмайды.

 

№ 3-аялдама «Екідайлы элементтер» елі

        Екідайлы элементтер:                                                                                                                    Zn, Be, Al, Cr, Pb, Se

Екі жақты әрі металдық,әрі бейметалдық қасиет көрсететін элементтер екідайлы элементтер деп аталады.

Қышқылмен де, сілтімен де әрекеттесетін заттар екідайлы деп аталады. Грек тілінде «амфотерус» — екі жақты мағынасын білдіреді. Ондай химиялық элементтерге алюминий, хром, берилий, мырыш сияқты элементтер жатады. Мысалы:

Zn+HCl       →   ZnCl₂+H₂                                                                                                                                    Zn+2KOH     →     K₂ ZnO₂+H₂

Бұдан мырыштың әрі негіздік, әрі қышқылдық қасиет көрсететіні байқалады. «ЭЛЕМЕНТТЕР-АДАМ АҒЗАСЫНДА»

Өкпеде — Li, Na                                                                                                                                                   Қанда — Fe, Na, Li, Ca, H                                                                                                                                  Қалқанша безінде — I, Zn, Br                                                                                                                                Тісте — F,Ca, Mg, P                                                                                                                                     Гипофизде — Zn, Br, Mn, Cr                                                                                                                                   Мида – Na, Mg, K                                                                                                                                            Шашта — Al, As, Cl                                                                                                                                         Жүректе — Ca, K                                                                                                                                                                 Ұйқы безінде — Mg                                                                                                                                       Бауырда — Li, Se, Mo, Zn, Ca, Mn, K, Cu

«Кім білгір?» ойыны (жұмбақтар шешу, қай топқа жататынын анықтау)

1.Осы затпен ескі үйді аластайды                                                                                                                 Түріне қарасаң алтынға ұқсайды                                                                                                                  (Күкірт-бейметалл)   

                                                                                                                                                                         2.Екі жеңіл элемент саналады,                                                                                                                       Периодтық жүйе осыдан бастау алады                                                                                                          (Сутек-бейметалл)

3.Аспандағы айды осы элементпен теңестіреді,                                                                                   Салмақты адамды  мақтауды да келістіреді                                                                                                          (Күміс-металл)

 

4.Күмістей түсі жылтыр өзі сұйық,                                                                                                                      Буланбас қайнатсаң да отынды үйіп.                                                                                                    Көрсететін суықты,жылуды анық,                                                                                                              Көрсететін суықты ,жылуды анық.                                                                                                             (Сынап-металл)

5.Өзі жылтыр күмістей                                                                                                                          Жұмсақтығы тағы бар                                                                                                                            Жеңілдігін ескерсең                                                                                                                              Пайдаланар жері табылар                                                                                                                  (Алюминий-металл)

6.Газбын өткір иісті                                                                                                                                  Салмағым ауыр ауадан                                                                                                                                   Өткен талай соғыста                                                                                                                             Тұншыққан менен көп адам                                                                                                                        (Хлор-бейметалл)

«Кім жылдам?» ойыны (сұрақ-жауап)

1.Александр Македонскийдің Үндістанға сапары  кезінде оның әскерлері іш аурумен ауырған, ал офицерлер ауырмаған. Сусыны, тамағы бәрінің де бірдей, бірақ ыдыстары қандай металдан жасалған?                                                                                                                                   Жауабы: Күміс. Күмістің бактерецидтік қасиеті бар.

2. Тайқазан 7 металдан құйылған. Ол қандай металдар? Жауабы: Темір, мырыш, қалайы, қорғасын, мыс, күміс, алтын.
3. І Петр өз кезегінде «Ішкіштігі үшін» деген медаль тағайындады. Ол қандай металдан жасалған?                                                                                                                                              Жауабы:  Темір
4. Улы элемент, бейметалл. Оның оксиді орта ғасырларда патша, хан сарайында таққа таласып, қастасқан адамдарды өлтіруге пайдаланған. Бұл қай бейметалл.                                           Жауабы: Мышьяк                                                                                                                             Қызығушылығын ояту

Сақиналарды жинау

C

Sn

Pb

Al

P

S

Na

 

 

Cl

O

Fe

K

 

 

 

Бейметалдар

Металдар

Сақинадағы элементтерді берілген жапыраққа орналастырыңдар.

Екідайлы элементтер

 

 

 

 

 

А)                                                              б)                                                            в)

Есер шығару: 5,4 алюминий оттекпен әрекеттескенде түзілген алюминий оксидінің массасы қандай?

         Сабақты бекіту:

«Сиқырлы таяқша» ойыны жүргізіледі. Әр оқушы бір-бір мақал-мәтел айту

1.От көмір жиді, тот темір жиді                                                                                                             2. Арпа, бидай-ас екен, алтын, күміс-тас екен                                                                                                            3. Темірді қызуында соқ                                                                                                                                           4.Аз сөз-алтын, көп сөз-күміс                                                                                                                           5.Ақыл арымас, алтын шірімес                                                                                                                     7.Алтынды еріте білмеген — ірітер                                                                                                                        Теріні илей білмеген — шірітер

Венн диаграммасы.

Бейметалдар

Металдар