Жаңақала ауданындағы құстар класы

   ЖАБЖТ және экология орталығының қосымша білім беру педагогы Э.Қ.Қайыржанова

 Аңдатпа

Бұл мақалада Жаңақала ауданының құстар классы және түрлері,атаулары туралы мәлімет беріледі.

                              Жаңақала ауданындағы құстар  класы

 Денесі қауырсынмен жабылып, алдыңғы аяқтары қанатқа айналған, жоғары сатыда дамыған омыртқалы жануарлардың бірі – құстар. Құстарды алғаш рет – 150млн жыл бұрын мезозой эрасының юра кезеңінде дүниеге келді. Құстардың ұшуы эволюциялық дамудың жемісі, соның нәтижесінде дүние жүзіне таралуына мүмкіндік алды.

Қазіргі кезде құстардың 8,8мың түрі белгілі, олар 100 млр-тан астам даралар, әрбір адамға шамамен 25 құстан келеді.

Қазақстанда  495 түрі кездеседі. Құстардың Батыс Қазақстан облысында 18 отрядының 314 түрі тіркелген, республика орнитофаунасының 65% құрайды. Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына сирек кездесетін және құрып кету қаупі бар құстардың 41 түрі енген /9 отрядтан/.

Құстар бауырымен жорғалаушыларға жақын, олардың ұшуға бейімделген прогрессивті белгілері мыналар: жоғары деңгейде дамыған жүйке; қазіргі әртүрлі тіршілік икемділігіне қарай мінез-қылығы; тұрақты және жоғары деңгейде дене температурасы; қарқынды зат алмасуы; ұшуға бейімділігі; жерде жруге және өрмелеуге қабілеттілігі; көбеюі жетілген жұмыртқаларын басып шығарады және ұрпағына қамқорлығы дамыған.

Осы ерекшеліктері құстардың дүние жүзіне таралуына және әртрлі мекендерді қоныстануына ықпал жасады.

  

Кесте 1

 

Жаңақала ауданындағы   құстардың  түрлері

 

Жаңақала ауданында құстардың 71 түрі кездеседі соның ішінде суда  33, жазық далада 14,  жыртқыштар 11,  батпақта 7, ағашта 6 түрі кездеседі.

 

№	Қазақша	Орысша	Латынша	Мекендейтін жері
1	Лашын	сапсан	Falco peregrinus	Жыртқыш
2	Сұқсыр үйрек	чомга	Podiceps cristatus	Суда
3	Жалбағай	колпица	Platalea leucorodia	Батпақ
4	Аққұтан	Цапля рыжая	Azdea purpuzea	Суда
5	Ұзынсирақ балшықшы	Хoдyлочник	Himantopus himantopus	Суда
6	Мамырқұс	Перевозчик	Actitis hypoleucos	Суда
7	Шырғалақ	Веретенник большой	Limosa limosa	Батпақ
8	Қылаңқарабас шағала	Хохотун черноголовый	Larus ichthyaetus	Суда
9	Қызылжемсаулы қарашақаз	Казарка краснозобая	Branta ruficollis	Суда
10	Сарыала қаз	Огарь	Tadorna ferruginea	Суда
11	Бізқұйрық үйрек	Шилохвость	Anas acuta	Суда
12	Қызылбас	Краснобаш	Nettarufina	Суда
13	Дала күйкентайы	Пустельга степная	Falco naumanni	Жыртқыш
14	Дала қыраны	Орел степной	Aquila nipalensis	Жыртқыш
15	Дала құладыны	Лунь степной	Circus macrourus	Жыртқыш
16	Безгелдек	Стрепет	Tetrax tetrax	Жазық дала
17	Кіші қарқылдақ	Крачка малая	Sterna albifrons	Суда
18	Көк кептер	Голубь сизый	Columda livie	Жазық дала
19	Кәдімгі көкек	Кукушка обыкнавенная	Cuculus canorus	Ағашта
20	Алтынжон аражегіш	Щурка золотистая	Merops apiaster	Жазық дала
21	Аққанат бозторғай	Жаворонок белокрылый	Melanocorypha leucoptera	Жазық дала
22	Шырылдауық айқабақ	Камышовка дроздовидная	Acrocephalus arundinaceus	Ағашта
23	Сұр аққұры	Куропатка серая	Perdix perdix	Жазық дала
24	тырду	Авдотка	Burhinus oedicnemus	Жазық дала
25	Бірқазан	Пеликан	Pelecanus	Суда
26	Сұржақ сұқсыр	Поганка серощекая	Podiceps griseigena	Суда
27	Көлбұқа	Выпь большая	Botaurus stellaris	Батпақ
28	Сұр құтан	Цапля серая	Ardea cinezea	Суда
29	Балшықшы  сауысқан	Кулик-сорока	Haematopus ostalegus	Суда
30	Шөпілдек	Травник	Tringa totanus	Суда
31	Көк шағала	Чайка сизая	Larus canus	Суда
32	Сұңқылдақ аққу	Лебедь-кликун	Cygnus cygnus	Суда
33	Сұр қаз	Гусь серый	Anser anser	Суда
34	Жалпақтұмсықты үйрек	Широконоска	Anas clypeata	Суда
35	Даурықпа шүрегей	Чирок трескунок	Anas querquedula	Суда
36	Қызылбас сүңгуір	Нырок красноголовый	Aythya ferina	Суда
37	Құйымшақ	Копчик	Falco vespertinus	Жыртқыш
38	Аққұйрықты субүркіт	Орлан белохвост	Haliaeetus albicilla	Жыртқыш
39	Шалғын құладыны	Лунь полевой	Circus pygargus	Жыртқыш
40	Шаушүрілдек	Зуек малый	Charadrius dubius	Батпақ
41	Қара қарқылдақ	Крачка черная	Chlidonias niger	Суда
42	Кәдімгі түркептер	Горлица обыкнавенная	Streptopelia	ағашта
43	Қара сұр қарлығаш	Стриж черный	Apus apus	Жазық дала
44	Құлақты бозторғай	Жаворонок рогатый	Eremophila alpestris	Жазық дала
45	Қара бозторғай	Жаворонок черный	Melanocorypha yeltoniensis	Жазық дала
46	Жолақбас айқабақ	Камышовка барсучок	Acrocephalus schoenobaenus	ағашта
47	Ақбас тырна	Журавль красавка	Anthropoides virgo	Жазық дала
48	Үлкен суқұзғыны	Баклан большой	Phalacrocorax carbo	Суда
49	Қарамойын сұқсыр	Поганка черношейная	Podiceps nigricollis	Суда
50	Үлкен аққұтан	Цапля белая большая	Egretta alba	Батпақ
51	Қызғыш	Чибис	Vanellus vanellus	Батпақ
52	Үлкен шалшықшы	Кроншнеп большой	Numenius arquata	Суда
53	Тауқұдірет	Бекас	Gallinago gallinago	Батпақ
54	Кіші шағала	Чайка малая	Larus minutus	Суда
55	Сыбырлақ аққу	Лебедь-шипун	Cygnus olor	Суда
56	Италақаз	Пеганка	Taborna taborna	Суда
57	Барылдауық үйрек	Кряква	Anas platyrhynchos	Суда
58	Ысылдақ шүрегей	Чирок свистунок	Anas crecca	Суда
59	Үлкен бейнарық	Крохаль большой	Mergus merganser	Суда
60	Жағалтай	Чеглок	Falco subbuteo	Жыртқыш
61	Шалғын құладыны	Лунь луговой	Circus purgargus	Жыртқыш
62	Батпақ құладыны	Лунь болотный	Circus aeruginosus	Жыртқыш
63	Қылаң шағала	Чайка серебристая	Larus argentatus	Суда
64	Дыркептер	Вяхирь	Columba palumbus	Ағашта
65	Құлақты жапалақ	Сова ушастая	Asio otus	Ағашта
66	Бәбісек	Удод	Upupa epops	Жазық дала
67	Шабындық бозторғай	Жаворонок полевой	Alauda arvensis	Жазық дала
68	Дала бозторғайы	Жаворонок степной	Melanocorypha calandra	Жазық дала
69	Тілеміш	Курганник	Buteo rufinus	Жыртқыш
70	Қасқалдақ	Лысуха	Fulica atra	Суда
71	Шүрілдек	Зуек галстучник	Charadrius aticula	Жазық дала

 

Жаңақала ауданында кездесетін құстардың 14 түрі Қазақстан Республикасының Қызыл кітабына  енген: бұйра бірқазан, лашын, ақбас-тырна, қылаңқарабас шағала, безгелдек, қызылжемсаулы қарашақаз, сұңқылдақ аққу, дала қыраны, сарыала қаз, жалбағай,  тілеміш,  жалпақтұмсықты үйрек, аққұйрықты субүркіт, дуадақ.

Қорытынды

— Жаңақала ауданындағы сирек кездесетін құстарды, Жалтыркөл қорықшасын  сақтау керек.

 

 

 

Қолданылған әдбиеттер

 

1. Джубанов А.А. Климат // Природно-ресурсный потенциал и проекируемые обьекты заповедного фонда Западно-Казахстанской области Уральск 1998.
2. Иванов В.В. Физико-географический очерк Западного Казхстана// Географический сборник. М;Л.,1953 Вып.2.
3. В.М.Константинов, В.Г.Бутьев,Е.Н.Дери-Оглу «Позвоночные животные и наблюдения за ними в природе» Москва изд центр «Академия» 1999
4. Т.Е. Дарбаева «Конспект Флоры меловых возвышенностей северо-западного Казахстана» Уральск 2002
5. Ковшарь А.Ф. «Мир птиц Казахстана» Алма-Ата «Мектеп»1988
6. Дебело П.В. Булатова К.Б. Животные Западно-Казахстанской области. Позвоночные.Насекомые. Уральск 1999
7. Олжабекова К.Б. Есжанов Б.Е. «Омыртқалылар зоологиясы» Алматы 2007
8. Байдулова Л.,Булатова Қ., Қарағойшин Ж. «Батыс Қазақстан облысының жануарлар дүниесі» Орал, 2002
9. Батыс Қазақстан облысының тарихи-мәдени және табиғат мұралары ескерткіштері Жаңақала ауданы М.Н.Сдыков т.б. Орал-2007

 

 

[bws_related_posts]