Сабақ процесінде химиялық қосылыстардың тұрмыстағы және техникадағы атауларын үйретудің тиімді әдістері

Қызылорда қаласы
Ж.Махамбетов ауылы
№143 орта мектебінің химия пәні мұғалімі
Тапалова Фарида Қараманқызы

Сабақ процесінде химиялық қосылыстардың тұрмыстағы және техникадағы атауларын  үйретудің тиімді әдістері 

Адам жеке басты заттарды ерте заманнан қолданып келеді. Олар тұрмыста, техникада,құрылыста,медицинада,халық шаруашылығының алуан салаларында кеңінен қолданылады.Заттарды пайдалану кезінде әр түрлі атаулар беріледі. Ол атаулар кездейсоқ қалыптасатын  тұрмыстық(тривиалды) номенклатураға жатады. Бұл атаулардың көпшілігі қысқа, ұтымды ауыз-екі сөйлесуде, тексте пайдалануға қолайлы.

Тұрмыстағы атаулар өмірде, әр түрлі ғылым саласындағы әдебиеттерде және химияда жиі қолданылады. Кейде тұрмыстық және систематикалық атаулар арасында үйлеспеушілік салдарынан қателіктер жіберіледі.

Бірде оқушыларға мыс сульфатына  аузы ашық  ыдыста тұрып қалған ерігіш шынымен әсер еткенде  байқалған құбылысты  түсіндіру жөнінде  тапсырма берілді. Тапсырманы орындай алмаған  оқушылар жұмысын талдағанда ерігіш шыны деп аталатын заттың формуласын естеріне түсіре алмағанын аңғардым.

Оқушыларға натрий мен калий  тұздарының формулаларын  жазуға тапсырма беріп, силикаттардың  өздері білмеген ерігіш  шыны екендігі айтылды.

Ерігіш шыны – натрий мен калий силикаттарының  тұрмыстағы аты.

 

                                        Nа₂  SiO₃  —Ерігіш шыны  — К ₂ SiO₃

Ерігіш  шынының орнына химиялық атауын  бергенде оқушыларға түсінікті болар еді.Бұл мысалдан заттың атынан құрамына ауыса білудің маңызы айқын білінеді. Сондықтан әр сыныптағы химия курсының теориялық негізін құрайтын маңызды материалдарды өткенде заттың химиялық  символикасы мен номенклатурасына мән беріп, оқушылар назарын  аударып, есте қалатындай еткен жөн.

8-сыныпта өтілетін «Тұздар» тақырыбын  өткенде оқулықта кездеспейтін   теориялық мәліметтерді мынадай қосымша таблицалар арқылы берген дұрыс.

 

Тұздардың тұрмыстағы аты	Химиялық атауы	формуласы	Физикалық қасиеті	қолданылуы
Алмас	Сынап(ІІ) хлориді	Нq Сl2	Ақ ұнтақ,суда,органикалық еріткіштерде ериді,күшті у	Дәрі есебінде қолданылады.
Ашудас	Қоссульфаттар кристаллогидраттарының жалпы атауы	КАl (SO4)2  12Н2 О	Ертеден белгілі тұздар	Тері илеуде,матаны бояуда,медицинада қолданылады
Ащы тұз немесе ағылшын тұзы	Магний сульфатының  кристаллогидраты	МqSO4         7H2 O	Дәмі ащы	Дәрі есебінде қолданылады.
Барит-ауыр шпат	Барий  сульфаты	ВаSO4	минерал	Мөлдір кристалдары оптикалық приборларда қолданылады.
Бертоле тұзы	Калий хлораты (гипохлораты)	КСlO3	Күшті тотықтырғыш	Оттек алу үшін,сіріңке өнеркәсібінде қолданылады.
Бор	Кальций  карбонаты	СаСО3	Тау  жынысы	Бояу, резина, қағаз өндірісінде,тақтада жазуда қолданылады
Бура	Натрий тетрабораты кристаллогидраты	Na2 B4 O7   10H2 O	Мөлдір кристалл	Эмаль,шыны,қағаз  өнеркәсібінде,медицинада қолданылады
Гипс	Кальций сульфатының кристаллогидраты	СаSO4   2H2 O	Ақ түсті	Цемент, тыңайтқыш алуда,медицинада қолданылады
Глаубер тұзы	Натрий сульфаты кристаллогидраты	Na2SO4  10H2 O	Шипалық қасиеті бар	Медицинада,шыны өнеркәсібінде қолданылады
Каломель	Сынап(І) хлориді	HqCl	Иіссіз,дәмсіз,ақ ұнтақ, суда,органикалық еріткіштерде ерімейді	Дәрі есебінде қолданылады
Киноварь	Сынап(ІІ) сульфиді	HqS	Ашық қызыл түсті	Қызыл бояу
Крон	Қорғасын хроматы	РВСrO4	cары	бояу
Қорғасын қанты (сатурн қанты)	Қорғасын  ацетаты	РВ(СН3 СОО)2 3Н 2 О
Ляпис(тозақ тасы)	Күміс нитраты	АqNO3	Қоңыр	Сүйел карандаш
Мәрмәр тас	Кальций карбонаты	СаСО3	Түсі ақ,сұр, қызыл	Құрылыста,электротехникада қолданылады
Жавель суы	Калий хлориді мен калий хлораты	KCl+KClO	Париж қаласының маңындағы Жавель деген жерден әзірленген	Маталарды түссіздендіру үшін қолданылады
Литопон	Мырыш сульфиді мен барий сульфаты қоспасы	ZnS+BaSO4	Ақ түсті	Ақ бояу есебінде қолданылады

 

 

 

Оксидтер  тақырыбын өткенде   төмендегі  қосымша  мәліметтер  беріледі

 

 

Алунд	Алюминий  оксиді	Al2O3	өте қатты	Металл  өңдейтін  тас алуда  қолданылады
Ауа газы	Көміртек (ІІ) оксидінің ауа азотымен қоспасы	СО+N2	газ
Ауыр  су	Судың бір түрі	Д2О	Кәдімгі судан тығыздығы мен тұтқырлығы артық	Ядролық реакторларда нейтрондарды баяулату үшін қолданылады
Әк немесе өртелген ізбес	Кальций оксиді	СаО	Ақ түсті ұнтақ	Ақ сырдың баламасы,ақтау үшін қолданылады
Глинозем	Алюминий  оксиді	Аl2O3	Cаздың құрамына кіреді	Алюминий алатын шикізат
Жақұт(корундтың түр өзгерісі)	Алюминий оксиді	Al2O3	Көк түсті, қатты тас	Асыл бұйым жасауда қолданылады
Жасыл крон	Хром(ІІІ) оксиді	Cr2O3	Жасыл түсті	Бояу ретінде қолданылады
Жоса	Темір(ІІІ) оксиді мен марганец оксиді	Fe2O3+Mn2O3	Саздың техникалық аты	Бояу ретінде қолданылады
сурик	Қорғасын оксиді	РВ3О4	Қызыл түсті сазға қосылады	Қызыл жоса деп аталады
Иіс газы	Көміртек (ІІ) оксиді	СО	Иісі, түсі, дәмі жоқ.Суда нашар ериді,өте улы	Газ күйіндегі оттек есебінде қолданылады
кремнезем	Кремний оксиді	SiO2	Құм ретінде пайдаланылады	Силикат өнеркәсібінде қолданылады
Күркіреуік газ	Сутек екі көлемі мен оттектің бір көлемі	2Н2+O2	газ	От алдырғанда күшті қопарылыс береді
лағыл	Корундтың түр өзгерісі	Al2O3	Қызыл түсті	Асыл тас
өртелген магнезия	Магний оксиді	МqO
мумия	Темір(ІІІ) оксиді	Fe2O3	Қоңыр бояу	Силикат өнеркәсібінде қолданылады
пергидроль	Сутек асқын тотығы	Н2О2		Күшті тотықтырғыш
Силикагель	Кремний оксиді	SiO2.nH2O	Дисперсті жүйе	әртүрлі заттарды сіңіруге бейім
Шаттандырғыш газ	Азот(І)оксиді	N2O	газ	Ағзаны көңілдендіретін газ

 

 

 

Ал органикалық химияда спирттер тақырыбын өткенде оқушыларға қосымша төмендегідей мағлұматтар беруге болады.

 

Ағаш спирті	Метил спирті(метанол)	CH3OH	Ағашты құрғақ айдау арқылы алады	Формальдегид алу үшін қолданылады
Анилин майы	анилин	С6Н5NH2		Техникалық таза анилин
денатурат	Этил спирті	С2Н5ОН	Улы қосымшалары бар,ішуге жарамсыз	Техникалық мақсаттарға қолданылады
Күкірт эфирі	Диэтил эфирінің ескірген аты	С2Н5ОС2Н5
Шарап спирті	Этил спирті	С2Н5ОН	Түссіз сұйықтық	Наркотик,организмге қоздырып әсер етеді
Шарап тас	Шарап қышқылының калийлі қышқыл тұзы	КНС4Н4О6		Шарап ашытқанда қатты қалдық  ретінде қолданылады

 

Кесте түрінде қосымша  мағлұматтар беру арқылы:

1-ден оқушылардың  өтілген  материлды жан-жақты игеруіне,

2-ден   тарихи мағлұматтар арқылы  тақырыпты есте бекітуге

3-ден  химиялық  символика  мен номенклатураны игеруіне көмектеседі.

Бұл келтірілген  тұрмыстық атаулар  заттың  қасиетіне, алыну тәсіліне, ашқан адам есіміне, физиологиялық әрекетіне тағы басқа белгілеріне қарап қойылған. Олар тұрмыста , әр түрлі ғылым саласындағы әдебиеттерде,оқулықтарда жиі кездеседі. Сондықтан оларды білудің оқушылар үшін берері мол.

[bws_related_posts]