Әй , жарайсың , әжелер

Қарағанды қаласы
№ 41  жалпы  білім  беретін  орта  мектеп.
Бастауыш  сынып  мұғалімі
Омарова  Динара  Куандыковна
Сабақтың  тақырыбы : «Әй ,  жарайсың , әжелер »
( Сыныптан  тыс )
Мақсаты:  Оқушыларды  халқымыздың  ізгі  қасиеттері:  имандылық,  инабаттылық,  ісмерлік,  т.б.  негізінде  тәрбиелеу,  ана  өнегесінен  үлгі  алу,  тәрбиелік  мәні  бар  салт – дәстүрлерді  бойына  сіңіру.
Құрметті  қонақтар,  ата – аналар,  ұстаздар,  оқушылар.  «Әй , жарайсың,  әжелер»  деген  тақырыпта  өткелі  отырған  әжелер  мен  немерелер  сайысын  бастауға  рұқсат  етіңіздер.
Қазағымның  салт – дәстүрі  жаңғырған,
Тәлімді  ой  сынағы.
Тәрбие  көзі  қалдырған,
Салт – дәстүрді  ардақтайық  ағайын.
Қазақ  атты  үлкен – кіші,  балдырған,
Жиналыппыз  сәтті  күні  бәріміз  де.
Үлкен,  кіші,  жасымыз,  кәріміз  де,
Төрлетіңіз  қадірменді  қонақтар,
Гүл – гүл  жайнап  мына  біздің  төрімізге.
( Сайысқа  қатысушылар  ортаға  шақырылады )
Әділ  бағасын  беретін  әділқазылармен  таныстырып  өтсем.
Жүргізуші:
Бұл  сайыста  үзеңгі  қағыстырып,
Көрейік  әже  мен  немерені  жарыстырып.
Бұл  залда  білетін  бар,  білмейтін  бар,
Әрбір  жұп  көрсін  өзін  таныстырып.
1 – бөлім: «Ана  көркем  көрінер  қызыменен »  бойынша  қатысушылар  өздерін  таныстырады.
Жүргізуші:
«Білімдіден   шыққан,
Талаптыға  болсын  кез »  деп  «Зерделінің  ойы    озық » 2 –  бөлімі  бойынша  қатысушылар  сұрақтарға  жауап  береді.
( Әр  сұрақтың  дұрыс  жауабы  бір  ұпай) .
№ 1. Қатысушыларға:
1.Жегеннің  тісіне,  жемегеннің  түсіне  кіретін  ас.   ( Ет)
2.Түйені  жел  шайқағанда,  көкте  ұшып  жүретін  жануар.  ( Ешкі)
3.Тоңбайтын,  бірақ  қалтырайтын  кім?  ( Сыпайы)
4. Қырсыққанда  іритін  сусын. (  Қымыран  )
5. Ысқырығы  жер  жарып  жүрген  адамның  айдаған  малы.   ( Бес  ешкі )
№ 2. Қатысушыларға:
1.Үш  кескенде  де  кесірткелік  әлі  қалатын  жыртқыш.  ( Жылан )
2. Жүндеуге  жақсы  жануар.  ( Жуас  түйе )
3. Қандай  жағдайда  айнаға  өкпелемеу  керек  ? ( Бетің  қисық  болса )
4. Құдыққа  құлаған  құланның  құлағында  ойнайтын  не ? ( Құрбақа  )
5. Жолы  болатын  жігіттің  алдынан  шығатын  кім ? ( Жеңге )
№ 3. Қатысушыларға :
1.Мүйіз  сұраймын  деп  жүріп  құлағынан  айырылған  жануар. ( Тоқал  ешкі)
2. Айран  сұраушының  жасырмайтын  ыдысы.  ( Шелек  )
3. Бір  қарын  майды  шірітетін  не ?  ( Бір  құмалақ  )
4. Тауықтың  түсіне  кіретін  дән.  ( Тары  )
5. Жел  біткенде  жанына  торсық  байлатпайтын  жануар.  ( Жаман  ат  )
№ 4. Қатысушыларға:
1.Өз  атын  өзі  шақыратын  құс.  ( Көкек  )
2. Семіздікті  көтеретін  жануар.  ( Қой  )
3. Айран  ішкенде  құтылып  кеткенде  тұтылатын  кім?
4. Қуаныштың  белгісін  білдіретін  қандай  сөз?  ( Сүйінші  )
5. Саусақта  самсап  тұрмаса,  басқа  шабатын  созылмалы  ауру.  ( Сақина  )
Жүргізуші:
Ата  салтым,  асыл  мұрам,  ардағым,
Бабалардың  жалғастырар  арманын.
Сан  ғасырда  қалпын  бұзбас,  қадірім,
Өткенімді  бүгінгімен  жалғадым.
«Ата  мұрасы – асыл  қазына  »  3 — бөлімі  бойынша  әжелер    салт – дәстүрге  байланысты  сұрақтарға  жауап  береді.
Немерелері    өнерлерін  көрсетеді.
1.Қымызмұрындық  деген  не ?  ( Бие  байлап,  алғашқы  қымыз  ішу  тойы. Бұл  той  көпке  бұйырсын  деген  тілекпен  жасалады ).
2. Саумалық  деген  не?  ( Наурыз  туып,  жер  көктеп,  күн  жылынғанда  өлеңмен  айтылатын  дәстүрлі  тілек ).
3. Сыралғы  деген  не ? ( Олжалы,  қанжығасы  қанданып  келе  жатқан  аңшыдан  немесе  саятшыдан  кездескенде  өлеңмен  сұралатын  жол ).
4. Шарғы  деген  не ? ( Ұзатылған  қыз  өзіне  таяу  сіңілісіне  басына  тартқан  орамалын  береді.  Бұл  ендігі  кезек  сенікі,  бақытыңды  тап  деген  сөз.  Осыны  шарғы  дейді ).

Жүргізуші:
Құлақтан  кіріп  бойды  алар,
Әсем  ән  мен  тәтті  күй.
Көңілге  түрлі  ой  салар,
Әнді  сүйсең  менше  сүй.
«Құлақтан  кіріп  бойды  алар »  4 —  бөлімі  бойынша  әжелер  халық  әнін  орындайды.  Немерелер  мақалдың  жалғасын  табады.
1.Адам  аласы  ішінде. . . ( Мал  аласы  сыртында )
2. Көп  қорқытады. . . ( Терең  батырады )
3. Таныған  жерде  бой  сыйлы. . . ( Танымаған  жерде  тон  сыйлы )
4. Жұртқа  күле  қарасаң. . . ( Көйлегіне  жамау  сұрайды )
5. Ат  бар  жерде  есекке  жол  болсын. . . ( Дос  бар  жерде  есепке  жол  болсын )
6. Ағайынның  алтын  сарайынан. . . ( Адамның  жыртық  лашығы  артық )
7. Ана  сүтін  ақтамағанды, . . . ( Ешкім  мақтамайды )
8. Балам  балым, . . . ( Баламның  баласы – жаным )
9. Ісі  кері  кеткеннің, . . . ( Сақалы  кеңірдегіне  бітеді )
10. Балаң  жаман  болса, . . . ( Көрінгеннің  мазағы )
11. Туған  балаң  жақсы  болса, . . . ( Екі  көзің  шырағы )
Жүргізуші:
«Таза  мінсіз  асыл  зат,
Су  түбінде  жатады.
Таза  мінсіз  асыл  сөз,
Ой  түбінде  жатады. » — деп  келесі  5-  бөлім бойнша  әжелер  бата – тілектің  мәнін  ашады.  Немерелер  тыйым  сөздерден  жарысады.
№ 1. «Бөршіл,  бөршіл,  бөршіл  бол,
Бозторғайдай  төлшіл  бол   »  деген  бата  — тілектің  мағынасы  не ? ( Балаң  көп  болсын,  уайым —  қайғың  жоқ  болсын ).
№ 2. «Алтын  ерлі  ақбоз  ат,
Астыңда  жүріп  арысын
Таңдап  алған  бұраң  бел,
Қасыңда  жатып  қартайсын »  деген  бата – тілектің  мағынасы  қандай ? ( Ердің  өмір – жасы  ұзақ  болуын  және  қосағыңмен  бірге  қартай  дегенді  білдіреді ).
№ 3. «Желінің  о  шеті  мен  бұ  шетіне,
Оқ  шаптырса  жетпесін.
Тәңірі  берген  несібең,
Тепкілесе  кетпесін    »  деген  бата – тілектің  мағынасы  қандай ? ( Бақытың  мен  байлығың  ортаймасын,  дәулетің  арта  берсін  деген  сөз ).
№ 4. «Келінің  баянды  болсын,
Үлкен  — кішіні  сыйлайтын,
Аяулы  болсын,
Жылы  жүзді  болсын,
Жұмсақ  сөзді  болсын». ( Келінің  өнегелі, көргенді,  үлкенді  сыйлайтын  биязы  болсын ).
«Әлемнің  жарығын  сыйладың  сен  маған » 6 —  бөлімі  бойынша  немерелері  әжелеріне  арнаған  сыйлықтарын  тапсырады,  әжелері  өздері  дайындаған  ұлттық  тағамдарының  жасалу  жолдарымен  таныстырады.
Музыкалық  сәлем.  Ән:  «Ана  туралы» .
Қорытынды:  Сайыстың  қорытындысы  бойынша  қорытынды  сөзді  әділ  қазылар  алқасына  береміз.  Келіп  тамашалағандарыңызға  көп – көп  рахмет.