Оқу мотивация және белсенді оқыту әдістері — танымдық іс-әрекет арқылы оқытудағы жетістікке жетуін қалыптастыру.

Қостанай облысы.
Әулиекөл ауданы.
Диев ауылы.
Диев орта мектебі.
Бастауыш сынып мұғалімі Изгалиева Гульмира Жуныскановна.
Оқу мотивация және белсенді оқыту әдістері — танымдық іс-әрекет арқылы оқытудағы жетістікке жетуін қалыптастыру.

Оқыту мотивациясы ағарту ісінде: ұйымдастырушы, дамытушы, ынталандырушы, бағыттаушы қызмет атқарады, яғни білімді игеру тек қана қабілетті ғана дамытып қоймай, сонымен бірге мотивацияның да өсуіне әкеліп соғады. Мұндағы ескертетін жайт: оқушы меңгеретін оқу материалы олар үшін маңызды, қажетті, ұғынымды деп табылуы керек.
Оқытудың мақсаты — баға алу, ұпай жинау емес. Баға қою-сыртқы мотивацияны, сонымен бірге «өзін-өзі бақылау», «өзін-өзі бағалауға» негізделген, оқыту шарасы, тексеру техникасы, жұмыстың мазмұнын сипаттайтын ішкі мотивация болады.
Психологиялық тұрғыдан, теориялық ойлау мәселесі психикалық құбылыстарды әрекеттік қатынаста окып-меңгеру бағытында зерттелді.
Оқыту мотивациясының негізгі құрылымдарының бірі-міндеттің шешілуіне бағытталған тәсіл ретіңдегі оқу-танымдық мотивтер болып табылады. Бастауыш сынып оқушыларының оқу-танымдық мотивтерінің қалыптасуы олардың оқу әрекеттерінің сипатымен анықталады және де ең алдымен балалардың теориялық білімді игеруге бағыттылығымен байланысты болады. (бұл білімдердің мазмұны оқылатыы материалдық мәнді қатынастары, әрі соған байланысты міндеттерді шешудің жалпыланған тәсілдері).
Ал, дәстүрлі оқыту жағдайларында бастауыш оқушыларының оқу-танымдық мотивтерінің қалыптасуы ешқандай жүзеге аспайды: балалар міндетті шешудің жалпыланған тәсілдеріне өте салғырт бағдарланады. Олардың негізгі бағдары ең алдымен бағалармен бағаланатын білімнің меңгерілу нәтижесіне бағытталған. Енді осы балаларда оқыту-танымдық мотивтердің қалыптасуы үшін міндетті түрде ол балаларды жалпыланған әрекет тәсілдерін қалыптастыруға бағыттау қажет. Ол үшін бастауыш сынып оқушыларының оқу әрекеттерінің сипатын, сабақ берудің мазмұны мен әдістерін мәнді тұрпатта өзгерту қажет.
Бастауыш мектеп оқушыларының танымдық процестерінің бағалануы туралы проблеманы бастамас бұрын, осы аталған жас кезеңіне, қысқаша тоқталып өтуді жөн көрдік.
Мектепке. келісімен-ақ бала, бірте-бірте қоғамдық қатынастар әлеміндегі өзінің орнын саналы сезіне бастайды. Бұл өзін оқыту әрекетінің субьектісі ретінде сезінумен тікелей байланысты.
Жаңа әлеуметтік ортаға түсе отырып бала өзінің, ерекше орнына ие болуға тырысады, өзіне жаңа әлеуметтік рөлді алуға икемделеді, өзі секілділермен қарым-қатынасқа түсуді ойластырады. Мұндағы ең маңызды жайт: бала тек мектеп оқушысының рөлін ғана қабылдап қоймай оқушының рөлін, бағытын ұстануы тиіс.
И.Слободчиков және Г.А.Цукерман былай деп есептейді: «Бастауыш мектеп кезеңінің аяғындағы психикалық дамудың нормасы болып оқушының позициясының құрылуы» есептелінеді бұл позиция авторлар пікірінше оқушының «өзінің білмейтіндігін мойындауы» және ересектерден көмек алуға дайын тұруы сияқты әрекеттермен сипатталады.
Баланың өзіндік сана-сезімінің өзгеруімен қатар, оның құндылықтары, қызығушылық, мотивтері де өзгеріске ұшырайды. Енді бала эмоция, қайғыруларын қатты сезінеді әрі жақсы есінде сақтайды. Бұл эмоция, қайғырулар баланың өзін-өзі бағалауын дамытуға тікелей әсер етеді. Баланың ішкі және сыртқы өмірін дифференциялауы жүзеге асады да, тікелей мінез-құлқына, тәртібіне ықпал етеді.
Сонымен, кіші бастауыш мектеп кезеңінде оқу әрекеті жетекші болады. Бұл өте қиын әрекет, оған бала көп жыл уақытын және үлкен күш-жігер жұмсайды. Оқу әрекеті күрделі құрылымды және қалыптасудың ұзақ жолынан тұрады. Оның негіздері оқудың алғашқы жылдарынан-ақ қаланады. Мектептегі оқыту ересектермен баланың қатынастарының жаңа жағымен, ереже — қағидаларды қадағалау, ғылыми түсінік ұғымдарды қабылдауымен сипатталады.
Бастауыш оқушылары қызықты емес әрекеттерге зейіндерін шоғырландыруға қабілетті болып келеді, бірақ оларда еріксіз зейін басымырақ болады. Зейін көлемдері онша үлкен еместігімен, тұрақсыздығымен ерекшеленеді — олар бір іске мән беріп, зейін қойып азғана уақыт айналыса алады, зейіннің бөлінуі қиынға түседі, оқу тапсырмасының бірінен екіншісіне ауысу ауыр болады. Баланың ерікті зейіні бірте-бірте қалыптасады.
Жоғары, жақсы бағаларды алу мотиві, ниеті бүкіл әлеуметтік мотивтердің ішіңде басты, маңызды орынды алады. Жоғары, көтеріңкі бағалар сыныпта белгілі бір статусты қамтамасыз етеді, ата-аналар тарапынан мақтаудың болуына кепілдік болады, әрі мұғалімнің жақсы қатынасына кол жеткізіледі, көптеген авторлар пікірінше, осы жас кезеңіндегі «маңызды» нәрсе болып табылады.
Ал өзге оқытудың әлеуметтік мотивтері — жауапкершілік, міндет, білім алу қажеттілігі — А.Н. Леонтьев айтуынша » білетін мотивтер болады және тәртіпті, мінез-құлықты шынайы жетілдіруге қабілетсіз болады.
Мұғалімнің қатынасынан алынған бағалар өзін-өзі бағалаудың қалыптасуына әсер етеді. Өзін-өзі бағалаудың қалыптасуы тек қана оқу үлгеріміне ғана тәуелді емес және сыныппен қарым-қатынас ерекшеліктеріне де байланысты. Мұнда отбасында алған тәрбиенің үлкен маңызы әсері болады.

Оқу мотивациясының жетістікке жетуін қалыптастыру.

Үлгермеушілік немесе мотивациясы төмен оқушы қандай?
Үлгермеушілік – жалпыға бірдей білім берудегі мектеп бағдарламасын игере алмау, тусіндіріліп бағыт берілген сабақты қанағаттанарлық деңгейде игере алмау.
Мотивациясы төмен оқушылармен жүргізілетін жұмыс
• ЖОСПАРЫ
• Үй тапсырмасын тексеру барысы бойынша жеке жұмыс дәптері
• Үй тапсырмаларының орындалу барысы бойынша қосымша сабақ өткізу
• Деңгейлік тапсырмалармен жұмыс
• оқушыларымен қалыпты білім деңгейіне машықтандыратын сабақтар жүргізу
• Психологтар жұмысы
• Оқушы ата-аналарымен жұмыс жүргізу
• Оқушылардың басқа пәндерден үлгерімін бақылау

Оқушылардың мотивациясы төмен болу себептері мен анықтау мінездемесі
• Үлгермеушілік себептері
• Оқу мотивациясының төмен деңгейі (оқуға деген еш қызығушылығы жоқ). Әсер етеді:
• Оқушының отбасындағы жағдайы;
• Айналадағы қоршаған ортамен қарым-қатынас
• Дұрыс тәрбиелемеу нәтижесінің зияткерлік тұрғыдан кері әсер беруі.Зияткерлігі төмен оқушылар – ойлау дағдысының қалыптасуына және дамуына жағдай жасалмаған, машығы мен дағдысы қалыптаспаған оқушыларға мұғалім оқыту негізін құрайды
• Оқытушы тарапынан қажетті талаптың дұрыс қойылмауы, оқыту жұмысы машығын дұрыс қоймауы
• Оқу еңбегіне дұрыс қатынастың қалыптаспауы:
• Тәрбие берудегі жеткіліксіздіктер(үнемі еңбек жауапкершілігінің жоқтығы, ұқыпты орындауға үйретілмеу, еркелік, ұйымдастырылмаған оқушылар);
• Оқу үрдісі қызметінің дұрыс ұйымдастырылмауы
• Оқу және таным қызығушылығы дамуының әлсіздігі не болмаса мүлдем болмауы – бұл мәселеге деген ата-ана мен педагогтардың немқұрайлылығы
• Айқындау мінездемесі
• Білімнің қоғамдағы орнын түсіне алмау, оқуға деген қарым-қатынастың дрыс қалыптаспауы; Оқу барысында нәтижеге жетуге талпынбаушылық(жақсы баға алуға ұмтылмаушылық, қанағаттанарлық бағамен қанағат ету)
• Оқыту тапсырмаларын орындауда және ойлау белсенділігін талап ететін іс-әрекетті орындауға деген талпынысы болмайды. Керісінше, белсенді ойлаудың орнына: жаттау,көшіру, жолдастарының айтқанын тыңдау, дұрыс жауап нұсқасын белгілей салу т.б түрлерін қолданады.Мұндай оқушылар сабақтан тыс уақытта өте ақылды, белсенді болады.
• Оқушылар өздігінен жұмыс істей алмайды, өйткені оқыту жұмысының тиімді жақтарын қолданбайды: мәтінді жаттау, анықтамасын жаттамай, практикасын орындауға ұмтылу, тапсырманы орындауда белгілі бір шапшаңдық қалыптаспайды.
• Көп уақыт алатын, қиын, өте қызықты емес тапсырмаларды құлықсыздық таныту.
• Оқу тапсырмаларын орындауға жауапсыздықпен қарайды.
• Үй тапсырмаларын толық орындамайды.
• Оқу құралдарына ұқыпсыздықпен қарайды.
• Білуге қызығушылығы аз, тыңдағаны мен ұққанын жүзеге асырғысы келмейді
Ойлау қызметінің дамуы төмен оқушылармен жұмыс
Мотивациясы төмен оқушыларды
3 топқа бөлуге болады
• I топ
Ойлау қызметінің сапалылығы төмен деңгейдегі (танымдық үрдістің баяу дамуы – есте сақтау, ойлау, танымдық дағды мен машықтың дұрыс қалыптаспауы және т.б) оқушылар
• II топ
Ойлау қызметінің жоғары сапасы бола тура сабаққа немқұрайлы қарайтын оқушылар
• III топ
Ойлау деңгейі мен қабылдау түйсігі төмен оқушылар немесе мүлде сабаққа қызығушылығы жоқ оқушылар

Ойлау қызметі төмен дамыған оқушылармен жұмыс
 Проблемалық ситуациялар туғызу;
 Өздігінен ойлауын белсенділендіру;
 Сабақ барысында оқушылардың ынтымақтастығын ұйымдастыру;
 Оқушылардың жеткен нәтижесін бағалау;

Оқуға құлықсыз балалармен жұмыс
 Бұл жағдайда педагог алдында төмендегідей міндеттер тұрады:
 Оқушыға күнделікті жаңа білім алудыңың қаншалықты қажет екенін түсінуге көмектесу.
 Жауапкершілігін дамыту;
 Сабақ материалын оқушының танымдық қабілетін арттыру үшін пайдаланып,сабақты оқушының көзқарасына сай жоспарлау.Оқушының танымдық қызығушылығын арттыру үшін оқытудың белсенді формулалары қолданылады.

Оқуға мотивациясы төмен оқушыға сабақ барысында көмек көрсету
Сабақ сатылары
• Оқушылардың дайындығын бақылау
• Жаңа материалдың мазмұны
• Оқушының сабақ барысындағы өздік жеке жұмысы
• Сыныпта өздік жұмысын ұйымдастыру
• Сыныптан тыс өздік жұмыстарын ұйымдастыру
Оқытудағы көмек түрлері
• Сабақ сұрау барысында оқушы үшін оңтайлы жағдайлар туғызу. Сауал санын азайтып, оқушының дайындалуы мен ойлануына мүмкіндіктер туғызу. Оқушының айтқан жауабына қанағат білдіре отырып, бағалау және оны өзіне атап айту
• Сұрақ қою арқылы үлгірмеушінің қызығушылығын қолдап,өздеріне түсінікті материалды таңдау.Үлгірмеушілерді түрлі әдістер мен құралдарды дайындайтын көмекші ретінде қызығушылығын арттыру
• Алдыңғы атқарған қиын және жеңіл тапсырмаларды кезеңге бөлу. Тапсырманы орындағанда әдіс-тәсілдерді еске түсіру.Ереженің қажеттілігін түсіндіру. Үлгірмеушілердің өздік іс –әрекеттерін қалыптастыру.Үлгірушілердің тексеру,түзету,қателіктерін басым қадағалау.
• Тапсырмалардың деңгейлерін анықтай алу, күрделі мен жеңіл тапсырманы айыра білу. Тапсырманың орындалу шарттарын еске түсіріп отыру.Тапсырма талаптары мен оның толтырылу жолдарына нұсқау жасап отыру.
• Үлгермеуші оқушыларға берілетін тапсырмаларды оңтайлы топтарға бөлу, үлгермеушілердің санын көбейтпеу.
• Тапсырманы орындау алдында оның шарттарын толық түсіндіру.
• Кездесетін қиындықтар туралы ескертпелер жасау, үлестірмелі қағаздарды қолдана білуге ұмтылдыру.

Үлгермеушіліктің алдын алу
• Сабақтың сатылары
• Оқушылардың дайындығын бақылау
• Оқушылардың сабақ үдерісіндегі өзіндік жұмысы
• Жұмысты орындау ретінің нұсқаулығымен таныстыру. Оқушылардың өзіндік дағдысын қалыптастыруға, жоспарлы түрде тиімді нәтижеге жету үшін жұмыс істеуге баулу.
• Сыныптан тыс өзіндік жұмысты ұйымдастыру
• Оқыту түрлері
• Қиындық туғызатын сұрақтарды меңгеруін бақылау. Жазба жұмыстарында, бақылау жұмыстарында жіберілген қателерін жүйелі
• Өзіндік жұмыс орындауға машықтандыруда күрделі және қиын тапсырмалар негізінде үлгермеушілер үшін тапсырмалар іріктеу. Неғұрлым аз жаттығу беріп, соғұрлым жоғары нәтижеге жету. Өзіндік жұмыс мазмұнына жауап барысында жіберілген қателіктерді есепке ала отырып, тапсырмалар беру.
• Үй жұмысын орындауда өтілген тақырыптардың қиындық туғызатын тұстарымен қамтамасыз ету.Қатемен жұмыс жүргізуге баулуды жүйелі жолға қою. Үйге берілетін тапсырмалардың көлемін басқа пән мұғалімдерімен келісе отырып белгілеу

(ЖҮКТЕУ)